Раіса Баравікова
“Кава для дамавіка”
Мінск: “Мастацкая літаратура”
Пра кнігу:
Творы гэтай кнігі напісаны ў плыні псіхалагічнай фантастыкі. Калі чалавеку пачынае надакучваць будзённая аднастайнасць зямнога свету, ён шукае ў сваіх думках свет паралельны. Менавіта гэты, паралельны, свет пісьменніца Раіса Баравікова вельмі арганічна ўпісвае ў свет творчай фантазіі. У выніку атрымліваюцца займальныя і вельмі праўдзівыя сюжэты на тэмы жыцця і смерці, кахання і расчараванняў.
Пра аўтара:
Раіса Баравікова нарадзілася 11 траўня 1947 года ў вёсцы Пешкі Бярозаўскага раёна. Працавала рэдактарам кінастудыі “Беларусьфільм” (1971—1972). У 1972—1977 — карэспандэнт газеты “Літаратура і мастацтва”, у 1983—88 — літкансультант рэдакцыі газеты “Чырвоная змена”. У 1996—2000 гадах намеснік, у 2000—2002 гадах галоўны рэдактар часопіса “Алеся”. Галоўны рэдактар часопіса “Маладосць” (2002—2011). Супрацоўніца газеты “Літаратура і мастацтва” (2011—2012). Сябар Саюза пісьменнікаў СССР (з 1977).
Аўтарка зборнікаў паэзіі “Рамонкавы бераг” (1974), “Слухаю сэрца” (1978), “Такое кароткае лета” (1981), “Адгукнуся голасам жалейкі” (1984), “Каханне” (1987), “Пад небам першага спаткання” (1990), “Люстэрка для самотнай” (1992), “Сад на капялюшыку каханай” (1998), “Дрэва для райскай птушкі” (2007), аповесці “Кватарантка” (1980), кнігі казак і апавяданняў для дзяцей “Галенчыны “Я”, альбо Планета Цікаўных Хлопчыкаў” (1990), зборніка апавяданняў “Вячэра манекенаў” (2002) і інш. Эпізоды беларускай гісторыі адлюстраваны ў вострасюжэтнай драматычнай паэме “Барбара Радзівіл” (1992).
Памылка Малой Галактыкі
Ён маўчаў. А яна ўсё гаварыла і гаварыла, амаль галасіла:
— Алёшачка, дык што ж там адбылося ў шахце? Не, я не веру! Няўжо ты цалюткі? А ты ж ужо з таго свету, Аляксейка! Цябе ж я пахавала. Вас усіх трох пахавалі! Сёння ўжо сёмы дзень. Карэньчыка і Васілёнка знайшлі, а цябе як ні шукалі... — Яна ўсхліпнула.— Толькі два рукавы ад кашулі і знайшлі. Іх і пахавалі, думалі, цябе выбухам ушчэнт разнесла. А ты аб’явіўся, Алёшачка... Ты ацалеў! Дык што ж там было, чуеш? Што здарылася? — І яна даткнулася да ягонага пляча.
— Нічога не было, Каця,— на дзіва спакойна адказаў ён і адвёў ейную руку.— Проста яна хацела забраць мяне да сябе. Думала, нешта можна выправіць. Угу-у... Думала. Надта ж ёй хацелася, каб я быў там з ёю. Але бачыш, нічога не атрымалася. Назад мяне вярнулі. Сюды, у лабірынт наш. Там яны ўсё зямное жыццё нашае лабірынтам завуць.— І ён цяжка ўздыхнуў.— Няўдалы я... Эксперымент няўдалы, Каця. Памылка Малой Галактыкі. І ты таксама няўдалая. Таксама памылка. І ўсе мы тут няўдалыя.
Яны сядзелі на кухні. Толькі-толькі пачало днець, сонца яшчэ не ўзнялося над шахцёрскім пасёлкам. І ён, напэўна, не бачыў трывожнага ценю, які замільгаў у яе вачах.
— Хто, куды цябе забіраў, Алёшачка? — Голас яе трапятаў.— Як гэта можна забраць чалавека з шахты?!
— Кепска ёй там без мяне,— сказаў Аляксей.— Мы павінны былі быць разам. Гэтак нам было наканавана. Але прашчур наш, той самы першабытны чалавек, атрымаўся няўдалым. Яго і адкінулі калісьці сюды, у лабірынт. Канструкцыя генетычная не ўдалася. Адзін-адзіны нейрон у мазгах не змаглі як след кланіраваць. Нейрон памяці, Каця. Таму і жыве ў бяспамяцтве людства. Ні зямной, ні астральнай памяці ў яго нямашака.
Каця заплакала:
— Пра якое людства ты мне тут гаворыш! Гэта з тваёю галовачкаю штосьці сталася.
— Я і кажу, нейрон памяці. Усе мы тут на галаву слабыя. Ніякага вопыту свайго не памятаем. Паўсюль гніль, войны, распуста... А што да нас, беларусаў, дык мы нават мовы сваёй як след успомніць не можам. Яна цікава там мне пра ўсё расказвала...
І Каця нечакана для сябе ўзарвалася:
— Што ты ўбіў сабе ў галаву?! А ці ведаеш, што ў мяне там, на балконе, астры ў слоіку стаяць? Адвячоркам, думала, на магілку тваю занясу. Во-о, дзе памылка выйшла! Ты прыйшоў — у мяне валасы дыбам! Ну, скажы... Скажы-ы-ы! Хто яна? Хто?! Што ты ўсё заладзіў?! Яна! Яна-а-а!
Каця бачыла, як засвяціліся і пацяплелі ягоныя вочы. Ён трошкі падумаў, а потым сказаў:
— Да сябе ў Малую Галактыку яна мяне забірала. А калі выявілася, што з няўдаласцю маёю нічога, як ні круці, нельга зрабіць, нам нават развітацца не далі... Ты ведаеш, гэта яна вадзіла пэндзлем француза Дэга, калі той маляваў сваіх блакітных танцорак. Яна, як яны. Уся — блакіт неба...
І Каця паднялася з табурэткі. Француз Дэга, можна сказаць, даканаў яе.
— На працу мне трэба,— сказала глуха.— Дзеці ў вёсцы, у маці тваёй. Зусім ёй кепска, як і перажыла? Не трэба было нам хаваць рукавы тыя. У прафкаме і казалі, што, можа, яшчэ знойдзешся. Ты не няўдалы эксперымент, Алёшачка, ты хворым стаў! Ты цяпер — вар’ят! Вар’ят! Чуеш?! І размовы ў цябе вар’яцкія!
Каця працавала паштаркай у аддзяленні сувязі недалёка ад іхняга дома. І тою раніцай вельмі хутка разнесла пошту, але дамоў, як гэта было раней, не спяшалася. Свежыя нумары газет, гэта яна заўважыла адразу, яшчэ стракацелі артыкуламі пра нядаўняе здарэнне на адной з салігорскіх шахтаў. Нават фотаздымкі былі з пахавання шахцёраў. Дзве труны адкрытыя, гэта значыць Карэньчыка і Васілёнка, і адна зачыненая. Там мог ляжаць ён, ейны муж Аляксей Дроцік. Яна нават уявіла тыя два рукавы ад ягонай кашулі, якія і давялося пахаваць. І шыльдачку на часовым помніку згадала, дзе былі і прозвішча, і ўсе даты, а таксама яшчэ: “Смуткуем і помнім”. Але вось ён, Аляксей, з’явіўся... І што?! Што сказаць, як патлумачыць усё гэта людзям? Хоць і не даказалі, але ж, мабыць, там сапраўды адбыўся нейкі выбух і яго выбуховаю хваляй кудысьці адкінула. А потым ён ачуняў, выбраўся з той шахты і цяпер гаворыць, што ён — памылка Малой Галактыкі. Ці ж гэта не вар’яцтва?! Не, вядома ж, яна пакуль нікому не будзе казаць пра ягонае вяртанне. Зараз прыйдзе дамоў і паспрабуе яшчэ раз пагаварыць з ім. Але перад тым як пайсці дамоў, яна зазірнула на хвілінку да загадчыцы паштовага аддзялення.
— Хвёдараўна,— сказала нерашуча,— вы што-небудзь чулі пра француза Дэга?
— Француза? — здзівілася тая.— Чаго гэта раптам цябе зацікавіў нейкі француз? Мо якая гуманітарная дапамога?
— Не, Хвёдараўна... — Каця задумалася.— Маляваў ён... Танцорак... блакітных.
— Ну, калі маляваў, дык, пэўна ж, мастак,— адазвалася загадчыца.— Але табе цяпер, Кацечка, не да мастацтва.
— Вядома... Я гэта так... Паглядзець цікава было б.
І яна пайшла, але не дамоў, як звычайна. Гняла пустата, нібыта з яе выпампавалі апошнія сілы. Рыхтавалася да дзевяцінаў, у доме было поўна харчу. Але яна чамусьці зайшла ў магазін і разглядвала там вітрыны... Знаёмая касірка замахала ёй рукою, ажно выйшла з-за касы:
— Кацярына Міхайлаўна, я ж казала... Я сапраўды казала, што не трэба хаваць чалавека, калі няма ўпэўненасці... — Яна прыцішыла голас.— Я твайго Аляксея бачыла. Стаяў на балконе. І так ужо на неба глядзеў, так глядзеў! Гэта ж ледзь не тыдзень пад зямлёю чалавек праляжаў, свету белага не бачыў. І, дзякуй богу, вярнуўся, знайшоўся твой гаротнічак!
— Знайшоўся,— суха адказала Каця.— Толькі ж ненармальны ён. З галавою не ўсё добра ў яго. Бог розум адняў.
У касіркі перахапіла дыханне.
— Няўжо?! Не гняві Бога, Міхайлаўна. Цяпер гэта па-культурнаму... стрэсам завуць. А стрэс здымаецца. Ты падлабунься да яго ноччу з ласкаю... І ўсё да нормы прыйдзе.
“А і сапраўды,— думала пасля Каця, калі ўжо прыйшла дамоў.— Ну няхай сабе ён усё стаіць на балконе. Няхай сам з сабою размаўляе і не адзываецца да яе, калі яна спрабуе загаварыць з ім. Але надыдзе ноч, і трэба будзе паспрабаваць пагаварыць з ім па-іншаму...” І калі нарэшце тая ноч надышла, Каця паспрабавала.
...Яны ляжалі ў ложку. Каця ўсё прыслухоўвалася да ягонага дыхання, спіць ці не спіць? Ён уздыхнуў, і Каця прытулілася да яго, абняла, зашаптала:
— Алёшачка... Мой ты Алёшачка! Ногі ў цябе халодныя. Я іх сваімі сагрэю. Я шэсць ночак без цябе тут, на гэтым ложку. Ну, шчытней прытуліся... Усё нармальна ў нас будзе.
— Не будзе,— адазваўся ён.— Я — ненармальны, ужо не такі, якім быў раней. Я ўжо без гэтага... Без жывёльнага. Усё грахоўнае ў мяне выдалілі,— і дадаў: — Гэта што-о-о! Гэта лёгка! А з галавою ніяк... Тут ужо нічога не зменіш. Якая ёсць галава, такою і будзе.
Ён яшчэ штосьці казаў, але Каця не слухала. Затаілася ўся, а потым ціхенька павяла рукою туды, дзе ў яго было самае далікатнае інтымнае месца, і... бы апяклася — гола, пуста... “З кім жа гэта я тут ляжу?!” — скаланула ўсю яе шалёная думка.
І ўсё... З той начы ўжо нічога больш не злучала іх. Каця хадзіла на працу, займалася хатнімі справамі. Ён жа адно: стаяў на балконе. Было, што яе шкадавалі, маўляў, здала б ты яго куды, да дактароў завезла б, жыць жа табе трэба. Вядома, трэба! І праз колькі дзён яна сказала яму:
— Алёша, ты не супраць, калі да нас сёння Міша Салівончык зазірне? Ну той, што жонка залетась памерла. Вагонкаю пярэдні пакой трэба абабіць, дык ён прыйдзе, замерае.
— Я не супраць,— адказаў Аляксей.
І Міша Салівончык тым днём прыйшоў. Доўга абмерваў рулеткаю сцены ў пярэднім пакоі. Рабіў фламастарам нейкія свае адзнакі на іх. А Каця штосьці смажыла, варыла, гатавала на кухні. Ён жа, ейны Аляксей, як заўсёды, стаяў на балконе, і ў нейкі момант Міша крыкнуў ёй:
— Каця, хутчэй! Ідзі да яго... Нешта з ім робіцца!
Калі Каця выйшла на балкон, Аляксей перакінуў ужо нагу цераз парэнчу. А рукі свае ён узняў, раскінуў шырока над галавою, нібы хацеў, наколькі гэта магчыма, даткнуцца і абняць як мага больш неба... Але грэшнае цела пераважыла. Зямля прыцягнула яго да сябе, каб ужо праз дзень прыняць у сваю цяжкую, халодную вільгаць.
А дзесьці праз тыдзень пасля ўсяго, што здарылася, Каця несла ў слоіку белыя астры. Ішла на тыя самыя могілкі, дзе ўжо не два рукавы ад Аляксеевай кашулі, што толькі і знайшлі ў шахце пасля выбуху, а быў пахаваны сам Аляксей. Звярнула на сцежку, якая вяла да брамы, і тут адкуль і ўзялася бухгалтарка, што жыла ў іхнім доме, у суседнім пад’ездзе. Абедзве спыніліся, і бухгалтарка сказала ціха:
— Табе не трэба ісці туды, Кацечка. Не паверыш... Дзіва нейкае ці насланнё? Гэта ж я стаю каля цётчынай магілы, а тут фугас нейкі зверху, блішчасты, агромністы, як шугане! І раскрыўся, і адтуль штосьці кульнулася... Гляджу, жанчына! Ва ўсім блакітным, ну, чыстае неба! І ўжо стаіць яна каля магілкі твайго Аляксея... І ўпала яна на магілку. І плакала... Як жа яна плакала, проста білася ўся! Ты не думай... Я не з п’яных вачэй. Што ты на гэта скажаш?
І ў Каці не знайшлося слоў, каб штосьці сказаць ёй у адказ.
1999