Казімір Камейша
“Ад Кромані да Свіцязі”
Мінск: “Мастацкая літаратура”
Пра кнігу:
Новая кніга Казіміра Камейшы “Ад Кромані да Свіцязі” — своеасаблівы працяг яго папярэдняй кнігі “Паміж кубкам і вуснамі”, якую склалі мініяцюры і лірычныя запісы. Гэта — новыя назіранні, роздум над перажытым, філасофскае асэнсаванне шматлікіх з’яў жыцця і прыроды. Асобны раздзел кнігі склалі эсэ, дзе аўтар займальна, з нечаканага боку, апавядае пра творчасць вядомых пісьменнікаў, а таксама івянецкіх ганчароў, сваіх землякоў.
Пра аўтара:
Казімір Камейша — паэт і празаік. Нарадзіўся 4 снежня 1943 года ў вёсцы Малыя Навікі Стаўбцоўскага раёна. Працаваў літсупрацоўнікам валожынскай раённай газеты “Працоўная слава”, старшым рэдактарам на Беларускім радыё, потым — у часопісах “Полымя”, “Вясёлка”, “Маладосць”, альманаху “Вожык”. Аўтар зборнікаў паэзіі “Восеньскія позвы” (1969), “Мембрана” (1972), “Нектар” (1974), “Тут мае вёсны прычалены” (вершы і паэмы, 1977), “Сябрына” (1978), “Плёс” (1982), “Галоўная вярста” (вершы і паэма, 1985), “Пярэймы дня” (вершы і паэмы, 1988). Выдаў кнігі паэзіі для дзяцей “Гаёўка” (1975), “Буслянка” (1985), “Дзятлава кузня” (1987), “Добры дзень, шафёр” (1988) і кнігу прозы “Духмянае дзіва” (1984). Аўтар зборніка лірычных запісаў і мініяцюр “Паміж кубкам і вуснамі” (2010).
* * *
Адвучваю сябе ад люстэрка. Хіба гэта цікава назіраць, як здзекуецца старасць над тваім тварам? Можа б, і забыўся я, адвык ад гэтай назойлівай шкліны, калі б не штодзённае галенне. Гэтым самым трыадзінствам мы і звязаны: брытва, люстэрка, твар. Але ведаю я іншыя люстэркі чалавечай насалоды. Трэба часцей глядзецца ў свой лес, у сваю рачулку, возера, нават сажалку, нават у дажджавую лужыну... Там і пабачыш сябе маладым і бадзёрым, нават шчаслівым. І хіба няма праўды ў тым, што з лесу ты, хай нават і стомлены, а вяртаешся з маладымі вачыма, памаладзелы душой, крыху мудрэйшы думкамі.
* * *
Людзі творчыя ўвесь час маюць патрэбу ў доглядзе сваіх дамашніх архіваў. Не праходзіць і тыдня, як ты абрастаеш нейкімі паперчынамі, цыдулкамі, выкрамзолкамі і занатоўкамі. Не спахопішся своечасова — і яны вырастаюць у стосікі, потым у стажкі. Пачынаеш перабіраць: а там нейкія цікавыя запісы, выкідаць не хочацца, адкладваеш убок, хаваеш у нейкія папкі. І ўрэшце забываеш. А потым, аднойчы, нечакана адшукаеш, і такая радасць: паперка каштоўная, спатрэбілася.
Нядаўна, пераглядаючы старыя паперы, наткнуўся і на гэты, ужо ад часу пажаўцелы аркушык. А на ім дзіцячай рукой намалявана птушачка — жоўценькая, прадаўгаватая, з доўгім хвастом, падобная зусім на рыбіну, крылцы, як плаўнікі, але ёсць ножкі — два аранжавыя крыжыкі, а яшчэ ўсмешлівая дзюбка крыху ніжэй дзвюх краплінак чорных вачэй. Намалявана дачкой. І сама — як птушка. Выпырхнула аднойчы і растварылася недзе ў вечнасці, пакінуўшы толькі цёплыя ды шчымлівыя ўспаміны.
Была сярэдзіна чэрвеня, калі мы адправіліся з ёй у вёску да маёй маці, а яе бабулі.
Хіба згадаеш усё, што было ўтраіх перагаворана ў вясковай хаце, а вось летні дзень у лесе і сёння як сфатаграфаваны памяццю. Я мітусліва блукаў па даўно знаёмых сцяжынах: нідзе ніводнага грыба, ні ягады. А ёй, адной, лес нібы нашэптваў пра свае сакрэты. То сыраежку падыме, то бабку, недзе нават пару лісічак выкалупала з вільготнага моху. А потым на прыдарожнай высечцы натрапіла на сунічную палянку, цэлы паўлітровы слоічак суніц, першых сонечных ягадак новага лета, сабрала, і сама шчаслівая, аж твар на сонцы рдзее з тым жа сунічным водсветам.
— Частуйся, бацька! — усміхаецца.
— Ты што, дачушка?.. Вязі Дашы, унучцы маёй, а тваёй дачушцы...
А потым хадзілі туды-сюды між высокіх, залацістакорых у ствалах соснаў, і ёй зноў пашанцавала. Пры самым корані сасны падняла некалькі кропель зусім праўдзівага бурштыну. Жоўтым празрыстым золатам рассыпаліся яны на маленькай далоньцы. Ніхто з маіх сяброў, калі я потым расказваў, не паверыў у гэты цуд, а я яго бачыў на ўласныя вочы. Ад прыроды сыходзіла нейкая Боская ласка, і, абмінаючы мяне, яна лілася поўнымі нябачнымі прыгаршчамі да яе. Яна любіла прыроду, і прырода тым жа самым адказвала ёй. А мяне, як быццам збоку ўсяго гэтага, яно толькі здзіўляла і цешыла.
А потым мы заязджалі яшчэ на могілкі і паклалі да помніка майго бацькі букецік ціхіх лясных званочкаў. Трапяталіся, уздыхалі ад ветрыку і свечкамі гарэлі на сонцы іх васільковыя пялёсткі. Гарыстай, размытай дажджамі дарогай наш “жыгуль” споўз у лагчыну, а пасля мы зноў апынуліся на травяністым, зарослым кустамі старога бэзу ўзвышшы. Мы падрулілі да будынка маёй былой школы-чатырохгодкі. Асірацелы, ацёклы глінаю старой тынкоўкі будынак колішняга панскага маёнтка выглядаў сіратліва. Выбітыя вокны, разабраныя печы, жыўцом выдзертыя дзверы, узарваная падлога — усё гэта крычала пра недалёкае тутэйшае варварства. На гэтым месцы мог бы ўзвышацца вельмі важны музей, і людзі прыходзілі б у яго сцены гэтак жа ўсхвалявана, як мы некалі ішлі ў школу, што месцілася пад гэтым дахам. Старая лістоўніца, якая памятае не толькі пана, але і мяне, грэшнага, раздалася ў ствале, а зялёнай кронай пайшла яшчэ вышэй да неба, захінаючы сваёй гушчэчай нават яркае летняе сонца. Мае ўспаміны таксама паплылі недзе высока і далёка, і мне не хацелася зараз трывожыць імі дачку. Уздоўж разбуранага ганка, вакол сцен вясёла цвілі сінія і жоўтыя касачы, і ў горад мы адпраўляліся з шыкоўным букетам лета. А неўзабаве птушка мая назаўсёды адляцела ў незваротны вырай. Гэта была яе апошняя паездка ў пушчу. Сёння самотна думаю: “Няўжо я тады павёз яе развітацца з тым, што роднае, магчыма, больш мне, чым ёй? І няўжо гэта яна сама ўсё прадчувала? Няўжо прадчувала і сама прырода, так шчодра і так балюча развітваючыся з ёй?..”
Зрэшты, адкуль тут, у пакоі, кроплі дажджу? Гэта сляза неўпрыкметку капнула на даўні малюнак, аж уздрыганулася, здалося, тая жоўтая птушачка. Хаваю малюнак у папку.
...Халодным дажджлівым вечарам на Дзяды сяджу перад помнікам на яе магіле, на самым рагу Паўночных могілкаў у Мінску. Касы дождж змывае светлы і дарагі твар на граніце. А ён зноў выплывае і нават прыўсміхаецца мне праз гэту цемру і дождж. Які ўжо раз вецер тушыць свечку, а віхлястае трапяткое полымя змагаецца з ім, гасне і зноў загараецца. І раптам знекуль з’яўляецца гэта мітуслівая пташка, садзіцца на краёчак агароджы і доўга прыглядаецца да помніка. Вельмі ж падобная на тую, што на малюнку, але не жоўтая. Можа, гэта яна сама. Ну вось, падумаў так, а яна ўзнялася і паляцела, прысела дзесьці на высокай прыдарожнай бярозе і яшчэ доўга глядзіць адтуль на мяне, здзіўлена і пранікліва. Няўжо мы, пташка, знаёмыя з табой? Відаць, што так...
* * *
Згадваючы сваё дзяцінства, нечакана злавіў сябе на тым адным дзівацтве, пра якое дасюль нікому не прызнаваўся. Што ж гэта за дзівацтва? Любіў я ўсё тое, што гучала, перакладаць на словы. У шоргаце пілы чулася наступнае: “Сюды-туды, бя-жы, раз-зак”. Калодзежны калаўрот выспеўваў мне такое: “Кульгай-кульгай, мая нага!” А нязмазанае, калывастае кола ў возе, здавалася, скардзілася: “Ка-лы-га-юся, ка-лы-га-юся...” На нейкія гукі музычна клаліся і спевы пачутых птушак.
Сёння я зразумеў, што ва ўсім, што здольнае на нейкія гукі, ёсць музыка. Тыя, хто мае слых, лёгка знаходзяць яе амаль ва ўсім сялянскім начынні.
Неяк давялося быць у Горках, на Магілёўшчыне. Мы выступалі з чытаннем вершаў, а потым быў невялічкі канцэрт. На яго запрасілі саксафаніста. Той выйшаў на сцэну з цэлым наборам большых і меншых блішчастых саксафонаў, і такія незвычайныя мелодыі выдаваў гэты музыка. А потым яго месца заняў другі майстра. Запомнілася і прозвішча ягонае: Скрылёў. А гэты ўсіх зачараваў мелодыямі, якія ён вытвараў пры дапамозе звычайных драўляных лыжак. І граў ён нам і Моцарта, і Глінку. Гэта музыка і сёння гучыць у маіх вушах. Музыку не варта шукаць далёка, яна побач з намі.