Пятро Васючэнка
“Дванаццаць подзвігаў Геракла”
Мінск: “Звязда”
Пра кнігу:
Пра подзвігі асілка, які змагаецца з монстрамі, ліхадзеямі, разбойнікамі і нязменна перамагае іх, аўтар распавядае ва ўласцівай яму разняволенай манеры, займальна і з гумарам. Геракл, апісаны беларускім аўтарам, выглядае падобным да падлетка, надзеленага надзвычайнай фізічнай сілай, які стаіць на шляху спасціжэння дабра і справядлівасці. Раман змяшчае шмат цікавых звестак па міфалогіі, гісторыі, геаграфіі Старажытнай Грэцыі.
Пра аўтара:
Пятро Васючэнка працуе ў разнастайных жанрах: ён літаратуразнаўца, крытык, празаік, драматург, эсэіст, казачнік і аўтар фэнтэзі. Кандыдат філалагічных навук (1983). Нарадзіўся ў 1959 годзе ў Полацку. Закончыў факультэт журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (1981), аспірантуру пры Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы (1984). З 1984 года да 1997 года працаваў малодшым, затым — старшым навуковым супрацоўнікам гэтай установы. З 1997 года — загадчык кафедры.
Аўтар зборнікаў прозы “Белы мурашнік” (1993), “Прыгоды аднаго губашлёпа” (1999), кніг казак “Прыгоды паноў Кубліцкага і Заблоцкага” (1997) і “Жылі-былі паны Кубліцкі ды Заблоцкі” (2003), зборніка п’ес “Маленькі збраяносец” (1999), літаратуразнаўчых манаграфій “Драматургія і час” (1991), “Драматургічная спадчына Янкі Купалы” (1994), “Пошукі страчанага дзяцінства” (1995), “Сучасная беларуская драматургія” (2000), “Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і сімвалізм” (2004), зборніка літаратурна-крытычных прац “Адлюстраванні першатвора” (2004), даведніка “Вялікія пісьменнікі XX стагоддзя” (2002), зборніка вершаў (бестыярыя) “Піраміда Лінея” (2008) і інш.
У 2004 годзе Пятро Васючэнка стаў лаўрэатам прэміі “Гліняны Вялес”, усталяванай Таварыствам Вольных Літаратараў (Полацк).
Трыножак Апалона
(Пралог)
Горы ў Факідзе былі так густа населеныя багамі, духамі, фаўнамі, сатырамі, німфамі ды дэманамі розных рангаў, што для людзей тут амаль зусім не заставалася месца. Яны і самі асцерагаліся набліжацца да падножжа Парнаса, вяршыня якога заўсёды хавалася ў белым, бы казінае малако, покрыве аблокаў.
Часам сюды выпадкова збіваліся заблукалыя падарожнікі, ды калі яны чулі чароўныя спевы, што ліліся з вяршыні, то хутка ўцякалі і выганялі сваіх козаў. Усе ведалі, што там, у захмарных вышынях, жывуць нябачныя людзям музы, а іх павадыр, Апалон, жартаў не любіць.
Слічны, заўжды малады бог па моцы быў амаль роўны Зеўсу. Апалон караў і літаваў, насылаў эпідэміі дзіўных, жахлівых хваробаў на цэлыя гарады і краіны, але мог і вылекаваць ад самага жудаснага захворвання, зачароўваў сваім цудоўным граннем на кіфары, змякчаў нават жалезныя сэрцы, але яго музыка магла давесці чалавека і да вар’яцтва. Кажуць, Апалон можа перакінуцца ў крумкача ды мыш, што сваёй любасці ён гэтак сама не мае меры, як і лютасці, і асыпае сваіх улюбёнцаў зямнымі багаццямі. Аднак ніхто са смяротных не прагнуў сяброўства з ім, бо ўсе ведалі, як далёка шыбае свае смертаносныя, падобныя да сонечных прамянёў стрэлы гэты светланосны, вабны ды жорсткі бог.
Аднак людзі ў тыя часы вучыліся жыць нават там, дзе гэта здавалася немагчымым. Як вераб’іная пара майструе сваё гняздо побач з арліным, на схіле Парнаса прыпыніліся са сваім статкам два казапасы.
Уначы яны разам з козамі хаваліся ў прасторнай пячоры, удзень козы абскубвалі траву і кусты між камянёў. Пастухі назіралі за імі, а на спевы і музыку, што даносіліся з вяршыні гары, звярталі ня больш увагі, чым на казлінае бляянне.
Зараз яны прымастаколіліся на краі скалы і моўчкі сілкаваліся ячменнымі блінцамі і сырам, запіваючы ежу кіслым півам.
Абодва падобныя — касмылі, нячэсаныя бароды, панурыя позіркі з-пад кашлатых броваў, абодва каржакаватыя, мускулістыя й крываногія, як боства вінаграднікаў, казланогі Дыяніс. Толькі бароды былі ў іх рознага колеру: у аднаго серабрыста-белая, у другога — рудая.
Козы раней за людзей адчулі набліжэнне небяспекі. Статак збіўся ля ног пастухоў і жаласна бляяў. Сівабароды ўскочыў на камень, каб агледзецца. Малады хутка дастаў са скураной торбы найстаражытнейшую зброю пастухоў — прастку.
З-за каменнага выступу гары магло выскачыць што заўгодна: драпежнік, нават леў — ільвы вадзіліся ў той час у Еўропе, — злосны дэман ці пачвара, што з’явіласяз вусцішнага сну.
Паказаўся чалавек. Але такі чалавек, якога пастухі з Факіды раней ніколі не бачылі.
Чорныя валасы выдавалі ў ім жыхара Элады. Калі б пастухам хапіла часу вывучыць погляд незнаёмца, яны б прачыталі ў ім горыч, крыўду і гнеў, боль, памяць пра бяссонныя ночы, глухі плач ды праклёны, што рваліся з грудзей. Але пастухоў уразіла і напалохала іншае. Цягліцы, бы ўдавы, уздымаліся пад скурай прыхадня пры кожным руху. На ім была саронга, на плячах — нешта кшталту плашча. Яны амаль не хавалі пачварнай гульні цягліцаў незнаёмага.
Ён падняў вочы, стамлёна перавёў позірк на пастухоў, як быццам толькі што ўбачыў іх.
— Мне патрэбен павадыр вашага статку, пастухі, — вымавіў ён гучным голасам, што звык загадваць. І, не звяртаючы больш ніякай увагі на людзей, схапіў за рогі вялізнага чорнага казла і адным рухам закінуў яго за спіну.
Пастухі разгублена вылупіліся на волата. Казёл закаціў ад жаху зялёнае вока й забляяў.
“Ён вялізны, але ж нас двох, — падумаў рудабароды. — А яшчэ ў нас ёсць зброя ”.
— Аддай казла, ты, смярдзючы іншаземец! — нечакана для сябе заверашчаў ён.
— Вас жа засталося двох... Навошта вам трэці? Не хвалюйцеся, я прынясу вашага казла ў ахвяру Апалону.
І пайшоў па схіле з казлом, які жаласна бляяў за спінай, ды больш не азіраўся.
Аднак рудабароды пастух ачомаўся ад разгубленасці і не захацеў так проста аддаваць павадыра статку. Ён спрытна наладаваў сваю прастку важкім глыжаком, раскруціў страшную зброю і кінуў камень услед незнаёмаму.
Стрэл аказаўся трапным. Камень абавязкова пацэліў бы ў галаву выкрадальніка казлоў, калі б... Незнаёмы быццам бы меў трэцяе вока на патыліцы. Ён раптам развярнуўся і маланкавым рухам злавіў камень левай рукой. Размахнуўся. Рудабароды, закрываючы галаву рукамі і скавычучы, схаваўся за выступ скалы. І, варта адзначыць, своечасова. Камень, пушчаны рукой волата, раскалоў гэты выступ, засыпаўшы пастухоў дробным друзам. У жаху абодва пастухі, стары і малады, кінуліся ў пячору. Услед ім нёсся логат незнаёмага.
— Навошта ты чапляўся да яго? — раздражнёна выгаворваў стары маладому, калі яны адважыліся вызірнуць на свет Божы. — Не пазнаў яго, ці што?
— Гэнага? Хто ж ён такі?
— Хіба ты нічога не чуў пра Алкіда, сына Амфітрыёна?
— Гэта што за птушка такая?
— Сустрэўся б ты з гэтай птушачкай у лясах Кіферона, калі ён там займаўся паляваннем на львоў... Паказвалі мне яго, калі я туды ганяў статак, і распавядалі сёе-тое... Ці чуў ты пра вяшчальнікаў Эргіна, цара Архамена? Яны нарваліся на гэтага бандыта, калі збіралі даніну з мясцовых жыхароў. Дык ён ім адрэзаў насы і вушы ды загадаў вярнуць цару замест даніны. Таму дзякуй Зеўсу, што так лёгка выкруціўся.
Незнаёмы ж, якога стары пастух назваў Алкідам, быў ужо на супрацьлеглым баку Парнаса, караскаўся да сваёй мэты па вузкай сцежцы, што вяла між камянёў ды хмызнякоў.
Мінуць гады, сотні гадоў, і гэтая сцяжынка ператворыцца ў шырокі шлях, пракладзены тысячамі паломнікаў, што ідуць да храма Апалона ў Дэльфах, каб прынесці гожаму ды магутнаму богу ахвяру ды спытаць пра свой лёс. Жрацы храма Апалона стануць такімі ўплывовымі і магутнымі, што змогуць вызначаць лёс усёй Элады. Але ў тыя сівыя часы...
Часам прыйдзе да ахвярніка Апалона бяздзетная жонка, каб маліць магутнага бога пра спадкаемца. Прыйдзе струпляваты, які спадзяецца ачысціцца ад страшнай хваробы. Прыйдзе забойца, які чакае, што Апалон пазбавіць яго ад пакутаў, прынесеных Эрыніямі — багінямі помсты.
Алкід ішоў упэўненай хадою, адчуваючы, што да яго вярнулася моц. Перамога над двума пастухамі на нейкае імгненне акрыліла яго, і ён быццам забыўся на страшны вопыт згубаў, стратаў блізкіх людзей...
Храм, пра які ён столькі чуў, не ўразіў яго. Ён уяўляў сабе жытло Апалона іншым. Свяцілішча выглядала сціплым: дзіўныя конусападобныя слупы з абодвух бакоў цэнтральнай прысады, порцік, што абапіраецца на простыя дарычныя калоны, ахвярнік ля ўваходу, груба вычасаны з вялізнай гранітнай глыбы. Уражваў толькі роспіс сценаў, сакавітасць фарбаў — ад сінявата-чорнай да блакітнай, залацістай, аквамарынавай. Быццам усе майстры Элады спаборнічалі, змешваючы ўсе вядомыя мастакам колеры.
Храм здаваўся пустым. Адзіным жывым стварэннем быў агонь, гатовы прыняць ахвяру, — прагны, адчувальны да любога подыху ветру. Ля самага ахвярніка, на трыножку, замерла статуя прыўкраснай жанчыны — піфіі, валхвіцы, абавязанай сустракаць паломнікаў ды прымаць ахвяры. Невядомы скульптар, які працаваў над цудоўным, паслухмяным мармурам, перадаў пяшчотныя абрысы рук, шыі, плячэй. Здавалася, статуя дыхае.
Алкід наблізіўся да ўваходу ў храм. Перад яго вачыма з’явілася дзіўнае ззянне, што лілося знутры. Здавалася, у яго ўтаропіўся раз’юшаны, пранізлівы позірк. Волат нашатырыўся. На працягу савйго кароткага жыцця ён не саступаў нікому — ні людзям, ні дэманам, ні багам. З якой ласкі? Ён ведаў, што сам быў народжаны найвялікшым з багоў ды выкармлены багіняй.
У праходзе між дзвюма калонамі з’явіўся жрэц у белым адзенні. Голас быў дрыготкім, старэчым, але гучаў уладна:
— Спыніся, Алкід! Альбо магутны бог ператворыць цябе ў прысак пад нагамі смяротных.
Алкід, уражаны тым, што яго назвалі па імені, застыў на месцы.
— Я б хацеў прынесці ачышчальную ахвяру ды спытаць у Апалона пра свой лёс.
— Мы дазваляем табе гэта зрабіць...
Самаўпэўнены тон жраца давёў Алкіда да ціхага шалу. Ці ведае гэты лядашчы стары, што размаўляе з наймацнейшым са смяротных? Хай жа паглядзіць...
Адзін рух — і казёл, што жаласна бляяў, апынуўся на ахвярніку. Яшчэ рух — і жывёла абезгалоўленая. Чорны струмень крыві свішча з горла, залівае граніт. Прагнае полымя затрашчала і кінулася да ахвяры, бы драпежнік, што адчуў кроў.
— Ахвяра прынятая, — пачуўся нягучны, спакойны голас жраца.
І зноў вандроўнік адчуў, як у ім расце раздражненне. Ён, нашчадак багоў, варты сам, без пасярэднікаў, гутарыць з насельнікамі нябёсаў. Якога ражна блытаецца тут гэты нямоглы стары?
Тым часам знізу, ля падэшвы меднага трыножка адчынілася чорная адтуліна — быццам зазеўрала рана на целе зямлі. З адтуліны вырвалася чорная хмарка і атуліла ўсё вакол. Алкід адчуваў, што яму забіла духі, і вымушаны быў адступіць на некалькі крокаў назад. Уражаны, ён назіраў, як з зямнога чэрава вырываецца сіпучы струмень чорнай пары.
Раптоўна закруцілася ў галаве, пачало рэзаць у вачах. Трыножак, ахвярнік, мармуровая статуя – усё здавалася атуленым жоўтай дымкай. Здзіўлены, ён заўважыў, што фігура, якая здавалася яму мармуровай, варухнулася ды выпрасталася. Погляд піфіі быў накіраваны скрозь яго, вусны варушыліся, як быццам піфія слухала некага нябачнага і паўтарала чужыя словы. Потым яна загаварыла.
Алкіда кінула ў жах. Голас не мог належаць ні маладой дзяўчыне, ні бабульцы — ён быў падобны да перуна, грымоты яго, здавалася, скаланалі ўсе горы Факіды.
— Слухай, Алкід! — грукатаў поўны незямной моцы голас. — Табе адказвае Апалон, веды яго пра будучыню падобныя да ўсюдыісных прамянёў сонца. Ад сённяшняга дня ў цябе новае імя – Геракл. Алкід памёр, Геракл можа стаць неўміручым, калі падпарадкуецца слабому і безабароннаму. Пад кіраўніцтвам вартага жалю і слабога моцны ды адважны здзейсніць вялікія ўчынкі. Алкід змагаўся з людзьмі і быў пакараны вар‘яцтвам. Геракл адолее дванаццаць чарвякоў, якія выпаўзуць з зямнога ўлоння. Геракл знойдзе маці і бацьку, калі зразумее тое, што не хацеў разумець Алкід. Я змаўкаю.
Алкід працёр вочы, страсянуў галавой. Ні цёмнай хмаркі над ахвярнікам, ні прорвы, што зеўрала пад нагамі. Маўклівая піфія на трыножку зноў нагадвала мармуровую статую.
У праходзе між калонамі паказаўся стары жрэц.
Алкід раптам учуў падман.
— Што за лухту я тут пачуў? — выгукнуў ён з нечаканым шалам. — Каго вы хаваеце ў храме? Зараз я з усім разбяруся.
— Ты гутарыў з Апалонам, Геракл, — спакойна адказаў жрэц.
— Якое бязглуздае імя! З якімі гэта чарвякамі я павінен змагацца? Я, пераможца Кіферонскага льва, той, хто выйграў вайну з Эргінам? Ты смяешся з мяне, стары? Не можа Апалон такое вярзці. Я павінен сам запытацца ў яго...
Геракл зрабіў крок, каб увайсці ў храм.
— Адыдзі, Геракл, — гэтак жа спакойна сказаў жрэц. — У храм не можа ўвайсці няверны.
Кроў прыліла да твару волата. Яшчэ ніводзін смяротны беспакарана не заступаў яму шлях.
Ён зрабіў крок. Толькі адзін крок. І адразу атрымаў важкі ўдар, роўнага па моцы якому ніколі не адчуваў. Здавалася, паветра перад ім ператварылася ў камень і штурхнула з жудаснай сілай, адкінула на некалькі крокаў назад.
Апошняе, што ён убачыў — накіраваны на яго позірк жраца, зацяты, жорсткі, але пазбаўлены злосці.
Упершыню ў жыцці юнак адчуў такую бездапаможнасць. Страціўшы прытомнасць, ён пачуваўся дзіцём, спавітым па руках і нагах, на ўлонні ў нейкай вялікай істоты. Гэтае стварэнне адначасова выклікала страх і любоў. Што гэта было, успамін пра маленства, пра тое, што няздольныя згадаць дарослыя?
Ён раптам адчуў на вуснах смак малака. Было цёпла і ўтульна ў абдымках невядомай істоты. Але жанчына, якая трымала яго на ўлонні, прыціснула яго да сябе занадта моцна, і ён адчуў боль, а потым раптоўны, сляпучы шал. Ахоплены ім, ён ужыў зубы, бо рукі і ногі былі ў пялюшках.
Істота закрычала і адхінулася. Падзенне доўжылася бясконца. Потым абрынулася цемра, быццам ён зноўку страчваў прытомнасць. Паступова ў цемры заззялі мігатлівыя кропкі — зоры. Іх скапленні нагадвалі кроплі малака, разлітага на чорным небе.
Апошняй ягонай мрояй была жанчына, якая глядзела на яго зверху ўніз. Ён, бездапаможны, варты жалю, курчыўся ля яе ног.
Жанчына смяялася.
— Паглядзіце, багі, на Геракла, — казала яна смеючыся. — Ён адужаў у бойцы колькі нікчэмных чалавечкаў і ўявіў сябе непераможным волатам! А цяпер не вытрымаў погляду нямоглага старога. І гэтага карузліка вялікі Зеўс хацеў зрабіць уладаром Мікенаў!
Жанчына смяялася, а ён адчуваў моцную крыўду, боль, але не злосць. Ён не мог раззлавацца на яе. Гожая, стройная, велічная. Шыкоўныя валасы, упрыгожаныя дыяментавай дыядэмай, вялізныя вочы, велічны стан рабілі яе хараство не параўнальным з прыгажосцю любой зямной жанчыны. Як жа хацеў Геракл убачыць у гэтых глыбокіх вачах не халодную пагарду, а любоў, мацярынскую любоў!
Яе смех усё звінеў у яго увушшу, а мроя знікла. Расплюшчыўшы вочы, ён сустрэў позірк старога, што нахіліўся над ім.
— Падыміся, Геракл, — сказаў жрэц гэтак сама спакойна. — Угаманіся. Больш табе нельга паддавацца сляпучаму шалу, як гэта раней рабіў Алкід. Нельга забіваць людзей праз дробную крыўду, раздражненне.
Геракл сумеўся. Ён падумаў, што жрэц ведае ўсё, што адбылося з Алкідам, у тым ліку і выпадак з Лінам, выкладчыкам музыкі.
З якой ласкі Амфітрыёну, які выхоўваў Алкіда, стрэліла ў голаў вучыць падлетка музыцы? Ён лепш спраўляўся з мячом ці лукам, чым са струнамі ліры. У юнака не было ахвоты да музычных практыкаванняў, аднак Амфітрыён настаяў на сваім ды наняў нейкага Ліна, майстра ігры на ліры. Алкід сяк-так навучыўся брэньгаць на інструменце, але аднойчы Лін зрабіў яму заўвагу з нагоды ігры. Самазакаханы і задзірысты падлетак не выносіў крытыкі. Лін быў пакараны за сваю заўвагу. Удар лірай па галаве стаўся смяртэльным. Што паробіш? Алкіда не навучылі ні стрымліваць ягоны шал, ні сувымяраць свае сілы.
З тае пары Алкід неаднойчы мучыўся згрызотамі сумлення.
Магчыма, цяпер багі караюць яго за той бяздумны ўчынак.
— Ойча, — раптам сказаў Геракл, ахоплены нечаканым парывам пакаяння, — я вінаваты перад многімі людзьмі. Я не заўсёды разлічваў сваю сілу... Я...
— Мы не заўсёды спакойна распараджаемся сабой, — адказаў жрэц. — Багі кіруюць нашымі ўчынкамі.
— Калі б я мог пачаць жыццё зноўку...
— Хіба ты не зразумеў, што пачаў новае жыццё, Геракл? Багі далі табе магчымасць выправіць колішнія памылкі. Да гэтай пары такой магчымасці не меў ніхто са смяротных.
— Што значыць маё новае імя?
— Яно значыць “ герой, які здабывае славу дзякуючы пераследу Геры ”.
Геракл зноў уявіў велічны вобраз багіні, што паўстаў перад ім у мроі.
— Няўжо яна будзе мэнчыць мяне ўсё жыццё? Няўжо я ніколі не заслужу яе любові? Калі Зеўс — мой бацька, як усе кажуць, дык яна — маці... Яна ж — яго жонка.
— Нават піфія, вуснамі якой гаворыць сам Апалон, не можа прадбачыць, што здзейсніць жанчына, жанчына, якая раўнуе... нават калі гэтая жанчына — боская Гера. Цярплівасць, Геракл, цярплівасць і мужнасць — толькі з іх дапамогаю чалавек здольны наблізіцца да багоў.
— Што мне трэба рабіць? Апалон казаў пра якіхсьці чарвякоў... Багі смяюцца з мяне?
— Прароцтвы Апалона ніколі нельга разумець літаральна. Чакай мяне тут. Мне трэба перамовіцца з радаю жрацоў.
І ён пакінуў Геракла аднаго. Герой праседзеў на камені гадзіны дзве, пануры, нерухомы, падпіраючы галаву рукой. Усё яго бязрадаснае жыццё, дакладней, жыццё чалавека, якога звалі Алкідам, прамільгнула перад ім. Цудоўнае яго нараджэнне, абяцанні, дадзеныя яго бацькам, вялікім Зеўсам, пра будучую магутнасць сына царыцы Алкмены.
Крывадушнасць Геры, што пазбавіла яго ўлады, а потым і месца ў бацькоўскім доме. Амфітрыён і Алкмена з жахам глядзелі на падлетка, што быў мацнейшым за любога дарослага мужчыну ў Мікенах. Мусіць, пужлівая Алкмена аддавала перавагу брату Алкіда, Іфіклу, які ня меў ніякіх асаблівых здольнасцяў, затое быў чалавекам, звычайным чалавекам. А ён, Алкід, заўжды адчуваў, што не падобны да звычайных смяротных, і гэтая думка часта прыносіла яму пакуты.
Амфітрыён? Амфітрыён ніколі не бачыў у ім сына. Дый Алкід і не быў ягоным сынам!
Вярнуўся жрэц, яшчэ больш сур’ёзны, чым раней.
— Слухай уважліва, Геракл, — прамовіў ён. — Ты сапраўды павінен падпарадкавацца слабому і нікчэмнаму, як абвясціла піфія. Нам стала вядомае імя твайго ўладара. Гэта Эўрысфей, цяперашні цар Мікенаў і Тырынфа.
Геракл вылупіўся на яго, уражаны:
— Эўрысфей? Найнікчэмнейшае стварэнне, якое спарадзіла зямля! Ён сам пабаіцца аддаваць мне загады!
— Ты не ведаеш, Геракл, глыбіняў чалавечай натуры. Эўрысфей ненавідзіць цябе. Яго нянавісць мацнейшая за страх, таму ён будзе імкнуцца пазбавіцца ад цябе. А для гэтага будзе даваць табе небяспечныя, часам невыканальныя даручэнні. Выконваючы іх, ты здзейсніш дванаццаць подзвігаў.
— Што ты маеш на ўвазе? Дванаццаць чарвякоў, якіх я знішчу, як прадказвала піфія? Нішто сабе подзвігі...
Геракл засмяяўся.
— Цішэй! — перапыніў яго жрэц. — Зараз ты пачуеш нешта. Услухайся.
Здзіўлены Геракл прымоўк. У цішыні пачуліся далёкія грымоты. Толькі перуны йшлі не з нябёсаў, а, здавалася, прарываліся скрозь зямную тоўшчу. На нейкі момант падземныя грымоты змоўклі, а потым выбухнулі з новай моцай. Геракл для надзейнасці схапіўся за калоны і запытальна зірнуў на жраца. Твар старога быў па-ранейшаму спакойным.
Зямля працягвала дрыжаць. Да грукату, што грамчэў ды даўжэў, далучаўся дзіўны гук – ці то стогны, ці то выццё. А калі грукат спыніўся, гэтак жа нечакана, як і пачаўся, і хістанні зямлі ўлягліся, у наваколлі пачуўся дзікі, ні на што не падобны енк. Як бы падавала голас вялізнае, пачварных памераў стварэнне. І толькі пасля гэтага настала цішыня.
Геракл, уражаны, маўчаў.
— Ты чуў, — сказаў па-ранейшаму спакойны стары. — Цяпер мы ведаем, што стала больш на адну пачвару. Сам Тартар, дэман апраметнай, разам з Яхіднай, напаўжанчынай-напаўзмяёй, спараджае іх. З нетраў зямных з’яўляюцца на свет пачвары, якіх нараджала сама Гея, зямля, маці ўсяго існага.
— Але ж я лічыў, што барацьба паміж новымі багамі і пачварамі скончылася, гэтак мне казаў выкладчык, мудры кентаўр Хірон...
— Барацьба працягваецца, Геракл. Тыфон ды Яхідна, Геіны вырадкі, па-ранейшаму спараджаюць пачвараў, а насельнікі нябёсаў бесклапотна смакуюць нектар ды амброзію на Алімпе. Ахвярамі пачвараў становяцца людзі, іх занадта мала, каб супрацьстаяць пачварам. А гэтых столькі напладзілася апошнім часам! Агнядышны Тыфон. Тытаны. І гэтая агідная Яхідна са сваімі мяшанцамі... Аднаго такога гада сам Апалон знішчыў на гэтым самым месцы. Яго звалі Піфон, і агіднейшага ды пачварнейшага стварэння, Апалонам прысягаю, я не бачыў. Але, Геракл, поўзаюць у свеце і больш вусцішныя стварэнні. Гэта і ёсць тыя самыя “чарвякі земляныя”, з якімі ты, Геракл, будзеш дужацца.
У цішыні прагучала наступнае пытанне Геракла:
— А калі я здзейсню гэтыя дванаццаць подзвігаў, пра якія ты кажаш, святар... Калі я буду паслухмяна і цярпліва выконваць загады нікчэмнага Эўрысфэя? Ці заслужу я тады абяцаную ўзнагароду? Ці сустрэнуся я з сапраўдным бацькам? Ці прызнае мяне за сына непахісная Гера? Здаецца, піфія сказала яшчэ штосьці...
Цяпер прыйшла чарга старога задумацца.
— Ты маеш рацыю, Геракл, — нарэшце вымавіў ён. — Я таксама памятаю гэтыя словы: “Калі Геракл зразумее тое, чаго не хацеў зразумець Алкід”. Што ж не хацеў зразумець Алкід? Ты прагнеш тлумачэнняў? Аднак я таксама не ведаю гэтага! Баюся памыліцца...
Прадказанні Дэльфійскага аракула заўсёды цьмяныя, зразумелыя толькі напалову. Адказ на другую палову пытання табе давядзецца шукаць самому. Гэта будзе няпроста. Бо ты, Геракл, калі шчыра казаць, маеш боскае цела, узрост сталага чалавека, але душою ты яшчэ падлетак. Шмат чаму табе яшчэ давядзецца вучыцца. Самому. Спяшайся! Пакуль Гея не нараджала новых пачвараў, з якімі табе давядзецца барукацца.
(Пралог)
Горы ў Факідзе былі так густа населеныя багамі, духамі, фаўнамі, сатырамі, німфамі ды дэманамі розных рангаў, што для людзей тут амаль зусім не заставалася месца. Яны і самі асцерагаліся набліжацца да падножжа Парнаса, вяршыня якога заўсёды хавалася ў белым, бы казінае малако, покрыве аблокаў.
Часам сюды выпадкова збіваліся заблукалыя падарожнікі, ды калі яны чулі чароўныя спевы, што ліліся з вяршыні, то хутка ўцякалі і выганялі сваіх козаў. Усе ведалі, што там, у захмарных вышынях, жывуць нябачныя людзям музы, а іх павадыр, Апалон, жартаў не любіць.
Слічны, заўжды малады бог па моцы быў амаль роўны Зеўсу. Апалон караў і літаваў, насылаў эпідэміі дзіўных, жахлівых хваробаў на цэлыя гарады і краіны, але мог і вылекаваць ад самага жудаснага захворвання, зачароўваў сваім цудоўным граннем на кіфары, змякчаў нават жалезныя сэрцы, але яго музыка магла давесці чалавека і да вар’яцтва. Кажуць, Апалон можа перакінуцца ў крумкача ды мыш, што сваёй любасці ён гэтак сама не мае меры, як і лютасці, і асыпае сваіх улюбёнцаў зямнымі багаццямі. Аднак ніхто са смяротных не прагнуў сяброўства з ім, бо ўсе ведалі, як далёка шыбае свае смертаносныя, падобныя да сонечных прамянёў стрэлы гэты светланосны, вабны ды жорсткі бог.
Аднак людзі ў тыя часы вучыліся жыць нават там, дзе гэта здавалася немагчымым. Як вераб’іная пара майструе сваё гняздо побач з арліным, на схіле Парнаса прыпыніліся са сваім статкам два казапасы.
Уначы яны разам з козамі хаваліся ў прасторнай пячоры, удзень козы абскубвалі траву і кусты між камянёў. Пастухі назіралі за імі, а на спевы і музыку, што даносіліся з вяршыні гары, звярталі ня больш увагі, чым на казлінае бляянне.
Зараз яны прымастаколіліся на краі скалы і моўчкі сілкаваліся ячменнымі блінцамі і сырам, запіваючы ежу кіслым півам.
Абодва падобныя — касмылі, нячэсаныя бароды, панурыя позіркі з-пад кашлатых броваў, абодва каржакаватыя, мускулістыя й крываногія, як боства вінаграднікаў, казланогі Дыяніс. Толькі бароды былі ў іх рознага колеру: у аднаго серабрыста-белая, у другога — рудая.
Козы раней за людзей адчулі набліжэнне небяспекі. Статак збіўся ля ног пастухоў і жаласна бляяў. Сівабароды ўскочыў на камень, каб агледзецца. Малады хутка дастаў са скураной торбы найстаражытнейшую зброю пастухоў — прастку.
З-за каменнага выступу гары магло выскачыць што заўгодна: драпежнік, нават леў — ільвы вадзіліся ў той час у Еўропе, — злосны дэман ці пачвара, што з’явіласяз вусцішнага сну.
Паказаўся чалавек. Але такі чалавек, якога пастухі з Факіды раней ніколі не бачылі.
Чорныя валасы выдавалі ў ім жыхара Элады. Калі б пастухам хапіла часу вывучыць погляд незнаёмца, яны б прачыталі ў ім горыч, крыўду і гнеў, боль, памяць пра бяссонныя ночы, глухі плач ды праклёны, што рваліся з грудзей. Але пастухоў уразіла і напалохала іншае. Цягліцы, бы ўдавы, уздымаліся пад скурай прыхадня пры кожным руху. На ім была саронга, на плячах — нешта кшталту плашча. Яны амаль не хавалі пачварнай гульні цягліцаў незнаёмага.
Ён падняў вочы, стамлёна перавёў позірк на пастухоў, як быццам толькі што ўбачыў іх.
— Мне патрэбен павадыр вашага статку, пастухі, — вымавіў ён гучным голасам, што звык загадваць. І, не звяртаючы больш ніякай увагі на людзей, схапіў за рогі вялізнага чорнага казла і адным рухам закінуў яго за спіну.
Пастухі разгублена вылупіліся на волата. Казёл закаціў ад жаху зялёнае вока й забляяў.
“Ён вялізны, але ж нас двох, — падумаў рудабароды. — А яшчэ ў нас ёсць зброя ”.
— Аддай казла, ты, смярдзючы іншаземец! — нечакана для сябе заверашчаў ён.
— Вас жа засталося двох... Навошта вам трэці? Не хвалюйцеся, я прынясу вашага казла ў ахвяру Апалону.
І пайшоў па схіле з казлом, які жаласна бляяў за спінай, ды больш не азіраўся.
Аднак рудабароды пастух ачомаўся ад разгубленасці і не захацеў так проста аддаваць павадыра статку. Ён спрытна наладаваў сваю прастку важкім глыжаком, раскруціў страшную зброю і кінуў камень услед незнаёмаму.
Стрэл аказаўся трапным. Камень абавязкова пацэліў бы ў галаву выкрадальніка казлоў, калі б... Незнаёмы быццам бы меў трэцяе вока на патыліцы. Ён раптам развярнуўся і маланкавым рухам злавіў камень левай рукой. Размахнуўся. Рудабароды, закрываючы галаву рукамі і скавычучы, схаваўся за выступ скалы. І, варта адзначыць, своечасова. Камень, пушчаны рукой волата, раскалоў гэты выступ, засыпаўшы пастухоў дробным друзам. У жаху абодва пастухі, стары і малады, кінуліся ў пячору. Услед ім нёсся логат незнаёмага.
— Навошта ты чапляўся да яго? — раздражнёна выгаворваў стары маладому, калі яны адважыліся вызірнуць на свет Божы. — Не пазнаў яго, ці што?
— Гэнага? Хто ж ён такі?
— Хіба ты нічога не чуў пра Алкіда, сына Амфітрыёна?
— Гэта што за птушка такая?
— Сустрэўся б ты з гэтай птушачкай у лясах Кіферона, калі ён там займаўся паляваннем на львоў... Паказвалі мне яго, калі я туды ганяў статак, і распавядалі сёе-тое... Ці чуў ты пра вяшчальнікаў Эргіна, цара Архамена? Яны нарваліся на гэтага бандыта, калі збіралі даніну з мясцовых жыхароў. Дык ён ім адрэзаў насы і вушы ды загадаў вярнуць цару замест даніны. Таму дзякуй Зеўсу, што так лёгка выкруціўся.
Незнаёмы ж, якога стары пастух назваў Алкідам, быў ужо на супрацьлеглым баку Парнаса, караскаўся да сваёй мэты па вузкай сцежцы, што вяла між камянёў ды хмызнякоў.
Мінуць гады, сотні гадоў, і гэтая сцяжынка ператворыцца ў шырокі шлях, пракладзены тысячамі паломнікаў, што ідуць да храма Апалона ў Дэльфах, каб прынесці гожаму ды магутнаму богу ахвяру ды спытаць пра свой лёс. Жрацы храма Апалона стануць такімі ўплывовымі і магутнымі, што змогуць вызначаць лёс усёй Элады. Але ў тыя сівыя часы...
Часам прыйдзе да ахвярніка Апалона бяздзетная жонка, каб маліць магутнага бога пра спадкаемца. Прыйдзе струпляваты, які спадзяецца ачысціцца ад страшнай хваробы. Прыйдзе забойца, які чакае, што Апалон пазбавіць яго ад пакутаў, прынесеных Эрыніямі — багінямі помсты.
Алкід ішоў упэўненай хадою, адчуваючы, што да яго вярнулася моц. Перамога над двума пастухамі на нейкае імгненне акрыліла яго, і ён быццам забыўся на страшны вопыт згубаў, стратаў блізкіх людзей...
Храм, пра які ён столькі чуў, не ўразіў яго. Ён уяўляў сабе жытло Апалона іншым. Свяцілішча выглядала сціплым: дзіўныя конусападобныя слупы з абодвух бакоў цэнтральнай прысады, порцік, што абапіраецца на простыя дарычныя калоны, ахвярнік ля ўваходу, груба вычасаны з вялізнай гранітнай глыбы. Уражваў толькі роспіс сценаў, сакавітасць фарбаў — ад сінявата-чорнай да блакітнай, залацістай, аквамарынавай. Быццам усе майстры Элады спаборнічалі, змешваючы ўсе вядомыя мастакам колеры.
Храм здаваўся пустым. Адзіным жывым стварэннем быў агонь, гатовы прыняць ахвяру, — прагны, адчувальны да любога подыху ветру. Ля самага ахвярніка, на трыножку, замерла статуя прыўкраснай жанчыны — піфіі, валхвіцы, абавязанай сустракаць паломнікаў ды прымаць ахвяры. Невядомы скульптар, які працаваў над цудоўным, паслухмяным мармурам, перадаў пяшчотныя абрысы рук, шыі, плячэй. Здавалася, статуя дыхае.
Алкід наблізіўся да ўваходу ў храм. Перад яго вачыма з’явілася дзіўнае ззянне, што лілося знутры. Здавалася, у яго ўтаропіўся раз’юшаны, пранізлівы позірк. Волат нашатырыўся. На працягу савйго кароткага жыцця ён не саступаў нікому — ні людзям, ні дэманам, ні багам. З якой ласкі? Ён ведаў, што сам быў народжаны найвялікшым з багоў ды выкармлены багіняй.
У праходзе між дзвюма калонамі з’явіўся жрэц у белым адзенні. Голас быў дрыготкім, старэчым, але гучаў уладна:
— Спыніся, Алкід! Альбо магутны бог ператворыць цябе ў прысак пад нагамі смяротных.
Алкід, уражаны тым, што яго назвалі па імені, застыў на месцы.
— Я б хацеў прынесці ачышчальную ахвяру ды спытаць у Апалона пра свой лёс.
— Мы дазваляем табе гэта зрабіць...
Самаўпэўнены тон жраца давёў Алкіда да ціхага шалу. Ці ведае гэты лядашчы стары, што размаўляе з наймацнейшым са смяротных? Хай жа паглядзіць...
Адзін рух — і казёл, што жаласна бляяў, апынуўся на ахвярніку. Яшчэ рух — і жывёла абезгалоўленая. Чорны струмень крыві свішча з горла, залівае граніт. Прагнае полымя затрашчала і кінулася да ахвяры, бы драпежнік, што адчуў кроў.
— Ахвяра прынятая, — пачуўся нягучны, спакойны голас жраца.
І зноў вандроўнік адчуў, як у ім расце раздражненне. Ён, нашчадак багоў, варты сам, без пасярэднікаў, гутарыць з насельнікамі нябёсаў. Якога ражна блытаецца тут гэты нямоглы стары?
Тым часам знізу, ля падэшвы меднага трыножка адчынілася чорная адтуліна — быццам зазеўрала рана на целе зямлі. З адтуліны вырвалася чорная хмарка і атуліла ўсё вакол. Алкід адчуваў, што яму забіла духі, і вымушаны быў адступіць на некалькі крокаў назад. Уражаны, ён назіраў, як з зямнога чэрава вырываецца сіпучы струмень чорнай пары.
Раптоўна закруцілася ў галаве, пачало рэзаць у вачах. Трыножак, ахвярнік, мармуровая статуя – усё здавалася атуленым жоўтай дымкай. Здзіўлены, ён заўважыў, што фігура, якая здавалася яму мармуровай, варухнулася ды выпрасталася. Погляд піфіі быў накіраваны скрозь яго, вусны варушыліся, як быццам піфія слухала некага нябачнага і паўтарала чужыя словы. Потым яна загаварыла.
Алкіда кінула ў жах. Голас не мог належаць ні маладой дзяўчыне, ні бабульцы — ён быў падобны да перуна, грымоты яго, здавалася, скаланалі ўсе горы Факіды.
— Слухай, Алкід! — грукатаў поўны незямной моцы голас. — Табе адказвае Апалон, веды яго пра будучыню падобныя да ўсюдыісных прамянёў сонца. Ад сённяшняга дня ў цябе новае імя – Геракл. Алкід памёр, Геракл можа стаць неўміручым, калі падпарадкуецца слабому і безабароннаму. Пад кіраўніцтвам вартага жалю і слабога моцны ды адважны здзейсніць вялікія ўчынкі. Алкід змагаўся з людзьмі і быў пакараны вар‘яцтвам. Геракл адолее дванаццаць чарвякоў, якія выпаўзуць з зямнога ўлоння. Геракл знойдзе маці і бацьку, калі зразумее тое, што не хацеў разумець Алкід. Я змаўкаю.
Алкід працёр вочы, страсянуў галавой. Ні цёмнай хмаркі над ахвярнікам, ні прорвы, што зеўрала пад нагамі. Маўклівая піфія на трыножку зноў нагадвала мармуровую статую.
У праходзе між калонамі паказаўся стары жрэц.
Алкід раптам учуў падман.
— Што за лухту я тут пачуў? — выгукнуў ён з нечаканым шалам. — Каго вы хаваеце ў храме? Зараз я з усім разбяруся.
— Ты гутарыў з Апалонам, Геракл, — спакойна адказаў жрэц.
— Якое бязглуздае імя! З якімі гэта чарвякамі я павінен змагацца? Я, пераможца Кіферонскага льва, той, хто выйграў вайну з Эргінам? Ты смяешся з мяне, стары? Не можа Апалон такое вярзці. Я павінен сам запытацца ў яго...
Геракл зрабіў крок, каб увайсці ў храм.
— Адыдзі, Геракл, — гэтак жа спакойна сказаў жрэц. — У храм не можа ўвайсці няверны.
Кроў прыліла да твару волата. Яшчэ ніводзін смяротны беспакарана не заступаў яму шлях.
Ён зрабіў крок. Толькі адзін крок. І адразу атрымаў важкі ўдар, роўнага па моцы якому ніколі не адчуваў. Здавалася, паветра перад ім ператварылася ў камень і штурхнула з жудаснай сілай, адкінула на некалькі крокаў назад.
Апошняе, што ён убачыў — накіраваны на яго позірк жраца, зацяты, жорсткі, але пазбаўлены злосці.
Упершыню ў жыцці юнак адчуў такую бездапаможнасць. Страціўшы прытомнасць, ён пачуваўся дзіцём, спавітым па руках і нагах, на ўлонні ў нейкай вялікай істоты. Гэтае стварэнне адначасова выклікала страх і любоў. Што гэта было, успамін пра маленства, пра тое, што няздольныя згадаць дарослыя?
Ён раптам адчуў на вуснах смак малака. Было цёпла і ўтульна ў абдымках невядомай істоты. Але жанчына, якая трымала яго на ўлонні, прыціснула яго да сябе занадта моцна, і ён адчуў боль, а потым раптоўны, сляпучы шал. Ахоплены ім, ён ужыў зубы, бо рукі і ногі былі ў пялюшках.
Істота закрычала і адхінулася. Падзенне доўжылася бясконца. Потым абрынулася цемра, быццам ён зноўку страчваў прытомнасць. Паступова ў цемры заззялі мігатлівыя кропкі — зоры. Іх скапленні нагадвалі кроплі малака, разлітага на чорным небе.
Апошняй ягонай мрояй была жанчына, якая глядзела на яго зверху ўніз. Ён, бездапаможны, варты жалю, курчыўся ля яе ног.
Жанчына смяялася.
— Паглядзіце, багі, на Геракла, — казала яна смеючыся. — Ён адужаў у бойцы колькі нікчэмных чалавечкаў і ўявіў сябе непераможным волатам! А цяпер не вытрымаў погляду нямоглага старога. І гэтага карузліка вялікі Зеўс хацеў зрабіць уладаром Мікенаў!
Жанчына смяялася, а ён адчуваў моцную крыўду, боль, але не злосць. Ён не мог раззлавацца на яе. Гожая, стройная, велічная. Шыкоўныя валасы, упрыгожаныя дыяментавай дыядэмай, вялізныя вочы, велічны стан рабілі яе хараство не параўнальным з прыгажосцю любой зямной жанчыны. Як жа хацеў Геракл убачыць у гэтых глыбокіх вачах не халодную пагарду, а любоў, мацярынскую любоў!
Яе смех усё звінеў у яго увушшу, а мроя знікла. Расплюшчыўшы вочы, ён сустрэў позірк старога, што нахіліўся над ім.
— Падыміся, Геракл, — сказаў жрэц гэтак сама спакойна. — Угаманіся. Больш табе нельга паддавацца сляпучаму шалу, як гэта раней рабіў Алкід. Нельга забіваць людзей праз дробную крыўду, раздражненне.
Геракл сумеўся. Ён падумаў, што жрэц ведае ўсё, што адбылося з Алкідам, у тым ліку і выпадак з Лінам, выкладчыкам музыкі.
З якой ласкі Амфітрыёну, які выхоўваў Алкіда, стрэліла ў голаў вучыць падлетка музыцы? Ён лепш спраўляўся з мячом ці лукам, чым са струнамі ліры. У юнака не было ахвоты да музычных практыкаванняў, аднак Амфітрыён настаяў на сваім ды наняў нейкага Ліна, майстра ігры на ліры. Алкід сяк-так навучыўся брэньгаць на інструменце, але аднойчы Лін зрабіў яму заўвагу з нагоды ігры. Самазакаханы і задзірысты падлетак не выносіў крытыкі. Лін быў пакараны за сваю заўвагу. Удар лірай па галаве стаўся смяртэльным. Што паробіш? Алкіда не навучылі ні стрымліваць ягоны шал, ні сувымяраць свае сілы.
З тае пары Алкід неаднойчы мучыўся згрызотамі сумлення.
Магчыма, цяпер багі караюць яго за той бяздумны ўчынак.
— Ойча, — раптам сказаў Геракл, ахоплены нечаканым парывам пакаяння, — я вінаваты перад многімі людзьмі. Я не заўсёды разлічваў сваю сілу... Я...
— Мы не заўсёды спакойна распараджаемся сабой, — адказаў жрэц. — Багі кіруюць нашымі ўчынкамі.
— Калі б я мог пачаць жыццё зноўку...
— Хіба ты не зразумеў, што пачаў новае жыццё, Геракл? Багі далі табе магчымасць выправіць колішнія памылкі. Да гэтай пары такой магчымасці не меў ніхто са смяротных.
— Што значыць маё новае імя?
— Яно значыць “ герой, які здабывае славу дзякуючы пераследу Геры ”.
Геракл зноў уявіў велічны вобраз багіні, што паўстаў перад ім у мроі.
— Няўжо яна будзе мэнчыць мяне ўсё жыццё? Няўжо я ніколі не заслужу яе любові? Калі Зеўс — мой бацька, як усе кажуць, дык яна — маці... Яна ж — яго жонка.
— Нават піфія, вуснамі якой гаворыць сам Апалон, не можа прадбачыць, што здзейсніць жанчына, жанчына, якая раўнуе... нават калі гэтая жанчына — боская Гера. Цярплівасць, Геракл, цярплівасць і мужнасць — толькі з іх дапамогаю чалавек здольны наблізіцца да багоў.
— Што мне трэба рабіць? Апалон казаў пра якіхсьці чарвякоў... Багі смяюцца з мяне?
— Прароцтвы Апалона ніколі нельга разумець літаральна. Чакай мяне тут. Мне трэба перамовіцца з радаю жрацоў.
І ён пакінуў Геракла аднаго. Герой праседзеў на камені гадзіны дзве, пануры, нерухомы, падпіраючы галаву рукой. Усё яго бязрадаснае жыццё, дакладней, жыццё чалавека, якога звалі Алкідам, прамільгнула перад ім. Цудоўнае яго нараджэнне, абяцанні, дадзеныя яго бацькам, вялікім Зеўсам, пра будучую магутнасць сына царыцы Алкмены.
Крывадушнасць Геры, што пазбавіла яго ўлады, а потым і месца ў бацькоўскім доме. Амфітрыён і Алкмена з жахам глядзелі на падлетка, што быў мацнейшым за любога дарослага мужчыну ў Мікенах. Мусіць, пужлівая Алкмена аддавала перавагу брату Алкіда, Іфіклу, які ня меў ніякіх асаблівых здольнасцяў, затое быў чалавекам, звычайным чалавекам. А ён, Алкід, заўжды адчуваў, што не падобны да звычайных смяротных, і гэтая думка часта прыносіла яму пакуты.
Амфітрыён? Амфітрыён ніколі не бачыў у ім сына. Дый Алкід і не быў ягоным сынам!
Вярнуўся жрэц, яшчэ больш сур’ёзны, чым раней.
— Слухай уважліва, Геракл, — прамовіў ён. — Ты сапраўды павінен падпарадкавацца слабому і нікчэмнаму, як абвясціла піфія. Нам стала вядомае імя твайго ўладара. Гэта Эўрысфей, цяперашні цар Мікенаў і Тырынфа.
Геракл вылупіўся на яго, уражаны:
— Эўрысфей? Найнікчэмнейшае стварэнне, якое спарадзіла зямля! Ён сам пабаіцца аддаваць мне загады!
— Ты не ведаеш, Геракл, глыбіняў чалавечай натуры. Эўрысфей ненавідзіць цябе. Яго нянавісць мацнейшая за страх, таму ён будзе імкнуцца пазбавіцца ад цябе. А для гэтага будзе даваць табе небяспечныя, часам невыканальныя даручэнні. Выконваючы іх, ты здзейсніш дванаццаць подзвігаў.
— Што ты маеш на ўвазе? Дванаццаць чарвякоў, якіх я знішчу, як прадказвала піфія? Нішто сабе подзвігі...
Геракл засмяяўся.
— Цішэй! — перапыніў яго жрэц. — Зараз ты пачуеш нешта. Услухайся.
Здзіўлены Геракл прымоўк. У цішыні пачуліся далёкія грымоты. Толькі перуны йшлі не з нябёсаў, а, здавалася, прарываліся скрозь зямную тоўшчу. На нейкі момант падземныя грымоты змоўклі, а потым выбухнулі з новай моцай. Геракл для надзейнасці схапіўся за калоны і запытальна зірнуў на жраца. Твар старога быў па-ранейшаму спакойным.
Зямля працягвала дрыжаць. Да грукату, што грамчэў ды даўжэў, далучаўся дзіўны гук – ці то стогны, ці то выццё. А калі грукат спыніўся, гэтак жа нечакана, як і пачаўся, і хістанні зямлі ўлягліся, у наваколлі пачуўся дзікі, ні на што не падобны енк. Як бы падавала голас вялізнае, пачварных памераў стварэнне. І толькі пасля гэтага настала цішыня.
Геракл, уражаны, маўчаў.
— Ты чуў, — сказаў па-ранейшаму спакойны стары. — Цяпер мы ведаем, што стала больш на адну пачвару. Сам Тартар, дэман апраметнай, разам з Яхіднай, напаўжанчынай-напаўзмяёй, спараджае іх. З нетраў зямных з’яўляюцца на свет пачвары, якіх нараджала сама Гея, зямля, маці ўсяго існага.
— Але ж я лічыў, што барацьба паміж новымі багамі і пачварамі скончылася, гэтак мне казаў выкладчык, мудры кентаўр Хірон...
— Барацьба працягваецца, Геракл. Тыфон ды Яхідна, Геіны вырадкі, па-ранейшаму спараджаюць пачвараў, а насельнікі нябёсаў бесклапотна смакуюць нектар ды амброзію на Алімпе. Ахвярамі пачвараў становяцца людзі, іх занадта мала, каб супрацьстаяць пачварам. А гэтых столькі напладзілася апошнім часам! Агнядышны Тыфон. Тытаны. І гэтая агідная Яхідна са сваімі мяшанцамі... Аднаго такога гада сам Апалон знішчыў на гэтым самым месцы. Яго звалі Піфон, і агіднейшага ды пачварнейшага стварэння, Апалонам прысягаю, я не бачыў. Але, Геракл, поўзаюць у свеце і больш вусцішныя стварэнні. Гэта і ёсць тыя самыя “чарвякі земляныя”, з якімі ты, Геракл, будзеш дужацца.
У цішыні прагучала наступнае пытанне Геракла:
— А калі я здзейсню гэтыя дванаццаць подзвігаў, пра якія ты кажаш, святар... Калі я буду паслухмяна і цярпліва выконваць загады нікчэмнага Эўрысфэя? Ці заслужу я тады абяцаную ўзнагароду? Ці сустрэнуся я з сапраўдным бацькам? Ці прызнае мяне за сына непахісная Гера? Здаецца, піфія сказала яшчэ штосьці...
Цяпер прыйшла чарга старога задумацца.
— Ты маеш рацыю, Геракл, — нарэшце вымавіў ён. — Я таксама памятаю гэтыя словы: “Калі Геракл зразумее тое, чаго не хацеў зразумець Алкід”. Што ж не хацеў зразумець Алкід? Ты прагнеш тлумачэнняў? Аднак я таксама не ведаю гэтага! Баюся памыліцца...
Прадказанні Дэльфійскага аракула заўсёды цьмяныя, зразумелыя толькі напалову. Адказ на другую палову пытання табе давядзецца шукаць самому. Гэта будзе няпроста. Бо ты, Геракл, калі шчыра казаць, маеш боскае цела, узрост сталага чалавека, але душою ты яшчэ падлетак. Шмат чаму табе яшчэ давядзецца вучыцца. Самому. Спяшайся! Пакуль Гея не нараджала новых пачвараў, з якімі табе давядзецца барукацца.