Уладзімір

Словы пра пісьменніка Уладзіміра Караткевіча

1963. Каменьчыкі

Ад маёй першай сустрэчы з Караткевічам застаўся ўспамін пра каменьчыкі з Кактэбеля. Сумна-шэрыя, гладкія, з белымі ніткамі пражылак, марскія каменьчыкі паказваў дзядзька Валодзя. Ён чакаў захаплення, майго здзіўлення. Іх не было. Для мяне ягоныя каменьчыкі з Кактэбеля нічога не сказалі. Яны ні пра што не нагадвалі. Караткевіч пытаўся, ці хачу я ўбачыць мора. Вядома, мне цікава пабачыць і мора, і гарадок Кактэбель, і гару Аюдаг. Толькі каменьчыкі мне не трэба. “Сур’ёзны хлопец!” — дзядзька Валодзя гучна смяяўся. Каменьчыкі засталіся ляжаць на кніжнай паліцы, а я разам з мамаю выйшаў з ягонай маленечкай аднапакаёўкі.

1965. Дом №7

Наш пяціпавярховы дом №7 на вуліцы Чарнышэўскага, дзе на пачатку 60-х гадоў мінулага стагоддзя жыў і Караткевіч, я памятаю выдатна. Толькі вось да суседа Уладзіміра я тады мала прыглядаўся, хоць і жылі мы на адной лесвічнай пляцоўцы. Ён у кватэры пад нумарам 56, а наша сям’я пад нумарам 58. А прыглядаўся я мала таму, што ў нашым доме жыло вельмі шмат яркіх і запамінальных асоб, значна ярчэйшых за сціплага і выхаванага маладога літаратара — Валодзю Караткевіча, так яго ўсе называлі ў нашым пад’ездзе і доме. Цяпер з усіх жыльцоў дома са шчаслівым нумарам 7 самы папулярны — Караткевіч, а тады былі іншыя папулярныя асобы. Сям’я танцораў Бабачкіных была настолькі папулярная, што нават за мяжу ездзіла выступаць, а па горадзе тая сям’я лётала на матацыкле “Ява”. Уяўляеш, як уражваў матацыкл? А яшчэ мяне ўражвалі ногі Мальцінскай. Яна так шырока расстаўляла ногі, калі грала на сваёй скрыпцы, што, здавалася, у яе трэсне спадніца. Ногі Мальцінскай я запомніў на ўсё жыццё, такіх малочна-блакітных ног, што самаўпэўнена стаялі на чыста вымытых дошках нефарбаванай падлогі, я больш у сваім жыцці не бачыў. Клянуся патэнцыяй. Твар Мальцінскай я не памятаю, ён неяк размыўся, а твар яе таты помніцца добра. Твар мудрага знаўцы яўрэйскай мовы і цяпер выразна паглядае на мяне праз свае акуляры і адлегласць у сорак гадоў. Хаім Мальцінскі перакладаў з беларускай на ідыш. Перакладаў апавяданні майго таты, пэўна, і апавяданні Караткевіча ён тады перакладаў для часопіса “Савеціш гэймланд”. Некалькі тых часопісаў захоўваюцца ў мяне і цяпер, на добры ўспамін пра сям’ю Мальцінскіх. Як захоўваюцца і фотакарткі Міхася і Галіны Стральцовых, што таксама жылі ў нашым доме на першым паверсе. Галя Стральцова лічыла сябе самай прыгожай жанчынай у двары. Я з ёю не спрачаўся, але, зразумела, што самая прыгожая была мая мама. А самым непрыгожым чалавекам у нашым доме быў мужчына з сінім тварам. Недзе на фронце яму твар пабіла порахам. Уся скура была нібыта прыцярушана шэра-сінімі кропкамі-рабацінкамі. Сінятварага мы, дзеці, пабойваліся. Ды што там пабойваліся, мы яго баяліся моцна. Такога жывога нябожчыка сустрэнеш вечарам у пад’ездзе — сам забаішся. Караткевіча мы не баяліся, нават калі ён быў на падпітку, бо Караткевіч сам пабойваўся дзяцей, а таму дарыў нам розную драбязу і частаваў цукеркамі “Тузік”. А сусед Алешка нас ні чым не частаваў, але мы яго ўсе вельмі паважалі, бо ў яго была форма марскога афіцэра і меўся корцік. Патрымаць у руцэ сапраўдны корцік — мара кожнага хлопчыка. Хіба не? У Язэпа Пушчы корціка не было, але мужнасці ў яго мелася на трох мужчын. Ён прайшоў канцэнтрацыйныя лагеры і вярнуўся, гэта важна — вярнуцца. Хай мне даруюць усе, хто быў расстраляны і хто загінаў за калючым дротам савецкіх канцэнтрацыйных лагераў, але трэба было вярнуцца і прынесці нашу беларускую ідэю дамоў. Пушча вярнуўся. Жалезны чалавек. Ніхто ніколі не спытаўся ў мяне пра Язэпа Пушчу. Зрэшты, ніхто ў мяне і пра Кашапарава не пытаўся. А Кашапараў, безумоўна, самы праслаўлены чалавек з нашага дома на вуліцы Чарнышэўскага. Кашапараў спяваў у легендарным складзе “Песняроў”. Мільёны слухачоў падпявалі Кашапараву, асаблівай народнай любоўю карысталася песенька пра Волагду, пра дом, пра лісты да каханай. Пра Кашапарава ніхто ў мяне не пытаў, мо таму, што я мала магу пра яго расказаць. Хадзіў па нашым двары хлопчык у спартовых штанах з выцягнутымі каленямі. Насіў той хлопчык папку з нотамі. Мама ў таго хлопчыка працавала машыністкаю. Падпрацоўвала тым, што вечарамі і ў выходны (тады быў адзін выходны — нядзеля) перадрукоўвала з рукапісаў апавяданні маладых літаратараў. Друкавала яна і татавы навелы, мусіць, і апавяданні Валодзі Караткевіча друкавала. Дом у нас лічыўся пісменніцкім, бо пісьменнікаў у ім жыло сапраўды шмат. Дзеружынскі, Пташнікаў, Папоў, Махнач… Алесь Махнач бараніў Брэскую крэпасць, яго там і параніла ў нагу. Махнач хадзіў з кавенькаю. Ён і ў школу да нас прыходзіў з кавенькаю і распавядаў пра нямецкія агнямёты, ад якіх нават цэгла плавілася і аплывала. Караткевіч пра агнямёты не распавядаў, але мяне ўсе распытваюць менавіта пра дзядзьку Валодзю. Таму я і распавядаю пра людзей, якія жылі побач з Караткевічам. Важна ведаць пра асяродак, ведаць пра кантэкст, у якім жыў і працаваў літаратар. Я так лічу, бо для мяне важна, што я жыў на адной лесвічнай пляцоўцы з Караткевічам. А вось сам будынак дому №7 ніякай каштоўнасці з сябе не ўяўляе, і, калі дом знясуць, я шкадаваць не буду, больш за тое, узрадуюся, што нарэшце разбурылі крывую халабудзіну, якая была неахайна складзена з крохкіх блокаў. Столь на апошніх паверхах заўсёды цякла, пэўна, яна і зараз працякае. Якое шкадаванне? А тое, што ў тым нашым доме жылі выбітныя людзі, зусім не апраўдвае такую доўгую прысутнасць гэтай пяціпавярховай развалюхі ў нашым нетрывалым архітэктурным свеце.

1965. Дробныя манеты

Раніцай я самы першы выходзіў з пад’езда. Адзін ішоў у дзіцячы садок. А дзядзька Валодзя прыходзіў у наш пад’зд самы апошні. Часам ён уздымаўся на наш пяты паверх на чатырох лапах. На карачках Караткевіч любіў запаўзці на наш пяты паверх. Ну любіць чалавек хадзіць на руках і нагах адначасова, хочацца яму рачкаваць… Што ў тым такога кепскага? Толькі вось кішэні ў нашых мужчынскіх нагавіцах не разлічаны на тое, што мы будзем хадзіць на ўсіх чатырох лапах. Калі ідзеш на ўсіх чатырох, металічнае змесціва кішэняў высыпаецца. Таму наш ранішні пад’езд і быў пазасыпаны дробнымі манеткамі, якія павывальваліся з кішэняў дзядзькі Валодзі. У такія раніцы я багацеў, і мая мара — набыць сабе ў краме “Прырода” жоўта-зялёнага папугая — пасоўвалася значна бліжэй да здзяйснення.