На вуліцах горада было яшчэ адносна ціха. У пэўны момант быццам знянацку адначасова пагаслі ліхтары. На сваю будзённую працу спакваля выйшлі дворнікі, на свае маршруты выехалі першыя аўтобусы, тралейбусы ды трамваі. Дзесьці на ўскраіне пра сваё прыбыццё ў горад гучным свістам абвясціў ранішні прыгарадны цягнік. У горад прыйшла раніца, звычайная такая раніца, якая не рознілася ад той, што была за суткі перад тым, за двое сутак, за тыдзень, за месяц, за год і раней, і якая, пэўна, мелася завітаць у горад яшчэ безліч разоў.

Раніца не дужа гасцінна сустрэла гараджанаў, якія ўжо з той ці іншай мэтай пакінулі свае жытлы. Яна шчодра частавала іх сняданкам з непрыемнага пранізлівага ветру ды дробнай прыкрай імжы, якая ў тых мясцінах парою здавалася асабліва прыкрай. Што тут можна сказаць? Прыродна-кліматычныя ўмовы ў тым рэгіёне не найлепшыя. Большую частку года па-над гараджанамі навісае шэрае, свінцовае неба. А калі над галавою такое неба, жыццёвая прастора нейкая сплюснутая, нават здаецца, што неба і зямля ўтвараюць абцугі, у якіх людзі заціснутыя так, што не вырвацца і не ўцячы. Нездарма, відаць, калі неба ўрэшце вызваляецца ад шэрых хмараў, як чарапаха ад свайго панцыра, і бліскае блакітам, гравітацыя бы губляе кантроль над людзьмі, і прастора кліча ў палёт! Але ў той дзень — прынамсі, раніцай — не было нават ніякага намёку на тое, што ў бліжэйшы час можа адбыцца прасвет.

Раніца. Ужо досыць даўно развіднела, ужо добра бачныя абрысы будынкаў, хоць колер бальшыні з іх у тым горадзе неяк на дзіва супадаў з колерам неба, быццам паміж небам і тымі будынкамі існавала нейкая лучнасць. Парой здаецца, што бетон і неба разумеюць адзін аднаго лепш, чым людзі. Насамрэч, у горадзе, відаць, проста ніхто не лічыў за патрэбнае фарбаваць у жыццярадасныя колеры хоць бы фасады, апроч хіба цэнтра горада. Пэўна, ніхто не думаў пра тое, што такая дробязь, як колер будынкаў, можа істотна ўплываць на псіхалагічны стан жыхароў. Хтосьці можа запярэчыць, што ў гарадскім бюджэце проста грошай магло не ставаць нават на касметычны рамонт, але, найверагодней, мала хто адчуваў такую патрэбу: калі дужа карціць, грошы знаходзяцца.

Увогуле, усё ці амаль усё ў горадзе было нейкім недагледжаным, нават занядбаным: асфальт быў парэпаны, з каляінамі, апрача галоўных гарадскіх магістраляў; на ходніках праз асфальт увогуле сям-там прабівалася трава; часта-густа на зямлі можна было бачыць смецце, хоць, здаецца, і шчыравалі штодзень дворнікі. Што да грамадскага транспарту, то гарадскія ўлады як быццам забыліся на тое, што транспарт мае ўласцівасць аднойчы вычэрпваць свой рэсурс; трагічны намер старых аўтобусаў, тралейбусаў ды трамваяў разваліцца наўпрост на маршрутах утаймоўвалі хіба тытанічныя высілкі механікаў. Тыя рэдкія машыны, да якіх лёс быў больш літасцівы і якія ўсё ж былі адрамантаваныя, выглядалі франтамі на фоне “калегаў”. З сваімі яркімі, свежапафарбаванымі карпусамі яны былі як быццам прагрэсіўная меншасць, якая асмелілася кінуць нахабны выклік сярэднестатыстычнай шэрай большасці. Тое ж самае можна было сказаць і пра новыя, нядаўна выпушчаныя машыны, якія на гарадскіх маршрутах былі не меншай рэдкасцю за адрамантаваныя.

Зняўшы, урэшце, маску ранішняга туману, горад цалкам паказаў сваё сапраўднае аблічча; бы Атлантыда з акіянскай бездані, усплылі неабсяжныя індустрыяльныя краявіды: горад быў вельмі буйным прамысловым цэнтрам, незлічоныя фабрыкі ды заводы ў тую раніцу, як заўжды па буднях, мусілі з хвіліны на хвіліну распачаць выпуск сваёй прадукцыі, а разам з ёй смогу — гэтага спрадвечнага спадарожніка гараджанаў, які труціў паветра праз коміны. Завадскія коміны: яны ўзносяцца ў неба над любым больш-менш буйным населеным пунктам, а ў тым горадзе іх было неяк асабліва шмат. Для тутэйшых гэта было звыклым відовішчам, быццам па-іншаму і быць не можа, але ў тых, хто ўпершыню наведваў горад, напэўна, з’яўлялася адчуванне, што пасля чарады пяцігодак кіслотных дажджоў (усе дажджы, якія палівалі горад, былі апрыёры атрутныя) усцяж заводскіх уцёсаў вырас літаральна лес комінаў. Коміны ўражвалі не толькі колькасцю, але і надзвычайнай разнастайнасцю: яны адрозніваліся паводле вышыні, канфігурацыі, колеру. Некаторыя былі цалкам з чырвонай цэглы; іншыя былі пафарбаваныя “ў палосачку”; былі серабрыстыя коміны; былі і памаранчавыя. Карацей, на любы густ. Напэўна, калі б штосьці здарылася і заводы спынілі сваю працу, то ў горадзе можна было б стварыць музей комінаў пад адкрытым небам, бо лепшага месца для гэтай мэты не прыдумаеш. Паколькі горад быў буйным прамысловым цэнтрам, то істотны адсотак яго жыхароў, натуральна, працаваў на заводах. Прадстаўнікі гэтай шматлікай катэгорыі гараджанаў былі больш-менш раўнамерна размеркаваныя па выспах так званых спальных мікрараёнах. Адзін з такіх мікрараёнаў меў непрыкметную назву “Поўдзень-3”.

Некаторыя мікрараёны па меры росту горада ўзнікалі на месцы вёсак ды іншага кшталту паселішчаў і атрымлівалі ў спадчыну назвы гэтых населеных пунктаў, парою нават прыгожыя і мілагучныя, як, напрыклад, “Лагодны гай” ці “Добрая весць”. Узгаданаму ж мікрараёну пашчасціла менш: ён быў пабудаваны для супрацоўнікаў нейкага чарговага завода на месцы безназоўнага поля, таму яго ахрысцілі “Поўдзень-3”, а не як-небудзь больш рамантычна. Былі яшчэ, адпаведна, “Поўдзень-1”, “Поўдзень-2” і “Поўдзень-4”.

Можна сказаць, што “Поўдзень-3” быў мікрараёнам-клонам, гэта значыць — калі і адрозніваўся ад дзясяткаў іншых мікрараёнаў, то ледзь заўважна, мінімальна, бо быў пабудаваны паводле шаблоннага праекту. У мікрараёнах, падобных да яго, нетутэйшы мог лёгка заблукаць, бо там не было нейкіх асаблівых арыенціраў; тыпавыя дамы нагадвалі пашыхтаваных на пляцы жаўнераў, апранутых у аднолькавую вайсковую ўніформу: другі дом быў дакладнай копіяй першага, трэці — дакладнай копіяй другога, чацверты — дакладнай копіяй трэцяга і гэтак далей. Калі б хто зафарбаваў назвы вуліц і нумары дамоў, то для нетутэйшага ўвогуле б стала немагчыма там арыентавацца.

Як і іншыя мікрараёны, «Поўдзень-3» меў пэўную колькасць школ, дзіцячых садкоў і, безумоўна, пэўную колькасць крамаў, пераважна дзяржаўных. Адносна недалёка ад мікрараёна быў пабудаваны новы ўніверсам (дакладней, пад яго прыстасавалі занядбаны корпус недабудаванага з нейкай прычыны завода), але жыхары мікрараёна “Поўдзень-3” усё адно аддавалі перавагу “родным” крамам, бо ім яшчэ не стала зазвычай прыязджаць на сваім аўтамабілі ў выходны дзень у “гіпер”, каб набыць усё патрэбнае на тыдзень наперад, як гэта было ўжо досыць даўно прынята ў суседніх краінах. Ім больш падабалася завітаць у бліжэйшую краму на шляху паміж працайі домам.

Адной з такіх гандлёвых кропак у мікрараёне “Поўдзень-3” была крама “на балоце”. “Балота” ў дадзеным выпадку — гэта назва не крамы, а месца, на якім тая колісь была збудавана: на супрацьлеглым баку дарогі сапраўды калісьці мелася балота, пакуль яго не асушылі. Праўда што, балота асушыць можна, а людскую памяць — не, таму і працягвалі тутэйшыя называць па інэрцыі тое месца балотам. Сама крама была нягеглай, простакутнай у плане аднапавярховай будынінай бежавага колеру. Па-над уваходам вісеў надпіс «Крама»: блакітныя літары, упісаныя ў ружовыя фонавыя ромбы, а калі быць больш дакладным, то брудна-блакітныя літары, упісаныя ў брудна-ружовыя фонавыя ромбы (надпіс, зразумела, даўно не фарбавалі). На вокнах будыніны віселі важкія іржавыя краты, а на дзвярным шкле белай фарбай з дапамогай трафарэту быў намаляваны надпіс, які паведамляў пра расклад працы крамы. Тыя літаркі ды лічбы да таго часу ўжо амаль сцерліся, і разабраць, што там да чаго, было немажліва, але гэта нікога не турбавала, бо тутэйшыя і так ведалі, што крама працавацьме з восьмай гадзіны раніцы да адзінаццатай вечара, а па суботах і нядзелях — да дзясятай. Да ўваходных дзвярэй вёў бетонны ганак з трох прыступак, па-над якім навісаў брыль для абароны ад непагадзі. Брыль апынуўся вельмі дарэчы і тою раніцаю, бо ён даў прытулак ад надакучлівай імжы адной сябрыне, прадстаўнікоў якой часта можна было спаткаць “на балоце”. Яны звычайна сядзелі на лаўках побач з крамаю, але той раніцай на ганку было неяк утульней, хоць там і давялося стаяць, а не сядзець; там, прынамсі, той раніцай было суха. Гэтыя асобы былі досыць вядомыя жыхарам бліжэйшых дамоў, пераважна, праўда, з сумнага боку.

Ля падобных крамаў маюць звычку гуртавацца антысацыяльныя элементы, аматары біць лынды, ужываючы танныя алкагольныя напоі. Іх стабільна можна было пабачыць ля той ці іншай крамы яшчэ ад самага рання, і той раніцай таксама. Яны, звычайна дрэнна апранутыя і сумныя, стаялі і сядзелі, цярпліва чакаючы моманту, калі, нарэшце, крама адчыніцца. Час ад часу яны спынялі каго-небудзь з мінакоў, што ішлі на працу ці па іншых справах, каб выцыганіць хаця б якой дробязі, бо бракавала на апахмелку. Пераважная большасць мінакоў, праўда, такія іхнія просьбы ігнаравала. Увогуле, гэтыя так званыя антысацыяльныя элементы ўяўлялі вартае жалю відовішча. На некаторых людзей парой паглядзіш, і ўзнікае пачуццё, што яны выпраменьваюць жыццё. Гэтыя ж панурыя постаці былі чымсьці супрацьлеглым: яны выглядалі так, быццам хтосьці высмактаў з іх усю душу і засталіся толькі цялесныя абалонкі; яны, хутчэй, былі падобныя да мерцвякоў, чым да жывых людзей. Іх вочы былі, як патухлыя ліхтарыкі, як задзьмутыя ветрам свечкі; яны былі як быццам лішнімі органамі, якія ніякім чынам не ўдзельнічаюць ва ўспрыманні навакольнай рэчаіснасці; яны як быццам належалі людзям, якія не самі кіруюць сваімі рухамі, дзеяннямі, словамі, а хтосьці іншы гэта робіць за іх, хтосьці, хто іх загіпнатызаваў і цалкам падпарадкаваў сваёй волі, хтосьці, хто быццам выключыў ім уласны мозг і органы пачуццяў, дзёрнуўшы нейкі нябачны рубільнік ці тумблер. Увогуле, звычайна, гледзячы на падобных п’янтосаў, здаецца, што ўсе яны быццам на адзін капыл, бы тыпавыя дамы мікрараёнаў, хаця, насамрэч, у кожнага з іх свая ўласная індывідуальнасць, парой нават незвычайная гісторыя жыцця і, мажліва, уласная трагедыя. Гэта тычылася і алканаўтаў, якіх тым хмурым ранкам можна было заспець на ганку перад уваходам у краму “на балоце”.

Яны стаялі, чакаючы восьмай гадзіны раніцы. Хтосьці з іх сярод размовы пляваў на ганак, хтосьці паліў танныя смярдзючыя цыгарэты, хтосьці смаркаўся ў рукаў, перакідваючыся кароткімі фразамі, хтосьці ад няма чаго рабіць таптаўся на месцы, і ўсе яны быццам не заўважалі яшчэ аднаго чалавека, які чамусьці стаяў асобна ад астатніх, метрах у дваццаці ад ганку, хаця, здаецца належаў ён да той жа кагорты і, адпаведна, чакаў таго ж, што і астатнія. Ён стаяў наўпрост пад імжой, і адзінай ягонай абаронай ад капрызнага надвор’я была зашмальцаваная пакамечаная куртка. Ён стаяў амаль нерухома, бы помнік, засунуўшы рукі ў кішэні і ўцягнуўшы галаву ў плечы. Старыя пацёртыя джынсы паспелі даволі моцна намокнуць; з верхняга краю капюшона, што звісаў перад ілбом, падалі на асфальт кроплі дажджавой вады. Ягоны твар цяжка было ўгледзець за тым капюшонам, але ўся постаць выдавала нейкую агульную невымоўную скруху. Ён быў як жывое ўвасабленне таго, што называюць безнадзейнасцю…