Сяргей Календа
“На крок назад, на дзень наперад”
BYBOOKS [электронная кніга]
Пра кнігу:
“Кожны чалавек носіць сваё неба з сабой” (У. Караткевіч). Апавяданні, змешчаныя ў кнізе Сяргея Календы “На крок назад, на дзень наперад”, былі напісаныя ў розных гарадах, нават у розных краінах, але неба гэтых твораў — неба Беларусі, неба, якое адлюстроўваецца ў Свіслачы, неба з шэрымі менскімі вясёлкамі й... Шчырасць, якая часам мяжуе з непрыстойнасцю, зрываецца на крык, але пры гэтым застаецца кранальнай, бо перадусім застаецца праўдай.
Ёсць рэчы, пра якія не прынята казаць услых. Ёсць рэчы, ад якіх немагчыма пазбавіцца, не сказаўшы пра іх. Ёсць рэчы, якія... ёсць, нягледзячы ні на што.
Ёсць рэчы, пра якія не прынята казаць услых. Ёсць рэчы, ад якіх немагчыма пазбавіцца, не сказаўшы пра іх. Ёсць рэчы, якія... ёсць, нягледзячы ні на што.
Пра аўтара:
Сяргей Календа — пісьменнік, культуролаг, рэдактар, капірайтар, аўтар чатырох кніг прозы, кнігі казак. Нарадзіўся ў Капылі, Мінская вобласць, Беларусь, 15.03.1985. З маленства жыве ў Мінску. Мае вышэйшую адукацыю па спецыяльнасці культуролаг-гебраіст. Скончыў БДУ, Факультэт міжнародных адносін. Скончыў аддзяленне літаратуры і філасофіі Беларускага калегіума. Сябра Саюза беларускіх пісьменнікаў. Стваральнік і галоўны рэдактар часопіса сучаснае беларускае прозы і мастацтва “Макулатура”, які распрацоўвае сумесна з мастаком Васілісай Палянінай-Календа. Часопіс “Макулатура” ставіць мэтаю развіццё сучаснай беларускай культуры, выхад за моўныя межы і цэнзуру.
“Кашпіроўскі”
"Глядзіце мне проста ў вочы. Вашае жыццё мяняецца. Вы адпускаеце ўвесь боль, які быў з вамі", — Кашпіроўскі глядзеў з нязграбнага пукатага тэлевізара, які перадаваў выяву шматлікай колькасцю маленечкіх каляровых квадратаў, чырвоных, зялёных і сініх. Кашпіроўскі не міргаў ужо пятнаццаць хвілін, яшчэ крыху — і мая бабуля больш ніколі не вернецца. Кашпіроўскі зусім не міргае, ягоныя вейкі быццам прыклеіліся да броваў, яшчэ крыху — і ў яго цалкам высахнуць вочы й вочныя яблыкі павыпаўзаюць на шчокі.
"Пільна глядзіце мне ў вочы, вы расслабленыя, вы забыліся на ўсё гора й няшчасці, іх больш не існуе", — і тут раптам мой малы брат штосьці пачынае мармытаць, гуляючыся з драўлянымі кубікамі, бабуля не вытрымлівае й спачатку шыкае на ўнука, які зусім не разумее, што адбываецца па тэлевізары, але ўжо праз хвіліну яна, як звычайна, усчыняе сварку:
— Што гэта такое! Як так магчыма, смерці маёй хочаце, перадачу адзіную — і тую не
даюць глядзець, а Божачкі! — калі яна ўжо завялася, гэта як мінімум на гадзіну, абавязкова з моцнай лаянкаю ў бок маёй маці, спробы біцца з татам, а мы з братам назіраем за гэтым штодзённым тэрорам, за гэтымі нэрвовымі зрывамі, шызафрэнічнымі вар'яцтвамі.
Мама спачатку бярэ высокія ноты, але потым здаецца... Тата ўвогуле застаецца не пры справах, быццам бы нічога не адбываецца, а толькі падлівае сабе таннай гарэлкі на кухні, паглядаючы ў іншы стары тэлевізар, які стаіць на лядоўні, па ім якраз паказваюць модны амерыканскі блакбастар...
— Панараджала дзяцей, то яны мне статуэткі б'юць, цудоўныя былі зайчыкі ў мяне, то не даюць глядзець майго Кашпіроўскага!!! Усе людзі як людзі, кватэры будуюць, пераязджаюць, а ты што, ужо дзесяць год на чарзе стаіш, жывеш у пакоі на дзевяць квадратных мэтраў з мужам і дзецьмі! Фу! Сорамна мусіць быць!!! — мая маці штосьці ёй адказвае, перапыняючы крык, але тая не чуе: — А я насяру! Насяру на твае "немагчыма"! Я вунь усё змагла, непаваротлівая ты скаціна! Я ў твае гады трох дзяцей гадавала ва ўласнай кватэры!
Мы з братам стараемся сядзець як мага цішэй у зачыненым пакоі, мы навучаныя, што, калі голас павышаецца, нам трэба бяжаць з залі і ніякіх там тэлевізараў, абы толькі бабуля спыніла сваю лаянку, выпіла валяр'янкі, зачыніла залю й лягла спаць.
Сваркі, грэбаныя сваркі, бойкі, нянавісць, брудныя словы, забруджаныя раты, вочы палаюць нянавісцю — і ўсё гэта так несправядліва да маёй маці... Яна прыходзіць у наш пакой, плача, бацька ўсё яшчэ пʼе на кухні й робіць выгляд, што нічога не адбываецца. Па тэлевізары ў залі Кашпіроўскі ўсё яшчэ спрабуе ўнушыць людзям постсавецкага асяроддзя, што ўсе мы шчаслівыя і ў нас няма ніякіх праблем...
Грэбаная псіхадэлічная сям'я: дзядзька пастаянна крадзе й шыраецца, сядзіць-выходзіць, цётка — рэлігійная фанатка, сектантка, у храмах замаўляе на маю маці малітвы, каб тая на яе не варажыла... бабуля — гэта абзац... бацька п'е й нават не жыве, так, існуе, недзе лётае ў прастрацыі. Маці цяжка працуе й кожны дзень па вечарох слухае лаянку і сваркі; яна плача, спрабуе прымусіць дзядзькаву "жанчыну" хаця б прыкрываць грудзі, калі яна напалову раскумараная выпаўзае з суседняга пакоя ў прыбіральню, ідзе ў адных майтках і ўся марудна-сонна чухаецца, яна заўсёды чухаецца, калі ўколатая…
І на фоне гэтай каляровай карціны маё дзяцінства было дзіўна вясёлым і радасным... Мы з братам хадзілі па нядзелях у баптысцкую царкву, слухалі біблейскія гісторыі, спявалі гімны, на каленях маліліся, бацька час ад часу таксама мовіў казані. Аднойчы ў царкве мы вельмі доўга маліліся. Я, укленчыўшы, усё чакаў і чакаў канца малітвы, а бацька, замест таго каб прасякнуцца зваротам да Бога, расплюшчваў вочы, бачыў, што я не малюся й вачыма лыпаю па наваколлі, гаркаў на мяне, каб маліўся... А я, да ўсяго, яшчэ ніяк не мог стрымацца і пачаў пукаць, не надта гучна, але смярдзюча... Бацька ўжо нават не заплюшчваў вочы, ён толькі глядзеў на мяне, сувора глядзеў, пакуль усе астатнія прыхаджане, спраўна ўкленчыўшы, прасілі Бога пра тое-сёе... Пасля гэтага я зразумеў, што рэлігія патрабуе толькі аднаго — маліцца з заплюшчанымі вачыма й ня пукаць падчас гэтай святой таямніцы... Нядзельную школу я кінуў, і тут нават не дапамаглі ані Кашпіроўскі са сваімі "забудзьце ўсё кепскае, вы шчаслівыя", ані маміны слёзы, якая на той час думала, што толькі баптысты паставяць мяне на правільную сцежку ў жыцці. Жахліва ўсё гэта, неяк не так, як мусіць быць у людзей, у чалавечых істотаў, і калі, здаецца, ніякіх параўнанняў ужо больш не знайсці, горш і быць не можа, цётка мая ўзяла і ўладкавалася ў бюро пахаванняў, маладая, прыгожая...
Усё было, але дзіўным чынам прайшло, мінула, адбылося... Цяпер у мяне ёсць выдатны дзядзька, які займаецца рыбацтвам, сваім лецішчам, гадуе двух прыгожых сыноў, маіх братоў, маіх кузенаў...
Усё мінае... Бабуля прабачаецца й шкадуе, што ў свае маладыя гады была такою неадэкватнаю...
Усё падаецца несапраўдным і марным, асабліва калі мінае столькі год і мы ўсе ўжо даўно жывем паасобку.
5.07.2012
Трэнчын. Pohoda
“Калі ўсе дзверы перад табою лёгка адчыняюцца”
Майму Сабаку
У дамафон пазванілі, я на ватовых нагах пайшоў адчыняць, з кухні выбегла Лайма й пачала нястомна, бадзёра й адчайна гаўкаць (менавіта так, бо яна ніколі за сваё жыццё не брахала, толькі гаўкала)... Я націснуў на выяву ключыка на слухаўцы, і дамафон запішчаў. Праз колькі секундаў у адчыненых уваходных дзвярах з’явіўся высокі мужчына, тоўсты, мажны, крыху азызлы, гадоў пад сорак, у белай ільняной кашулі й чорных ільняных штанах. У правай руцэ ён трымаў шмат'ярусны сакваяж аранжавага колеру з налепкай чырвонага крыжа па баках... Ён моўчкі павітаўся й сумна зірнуў на Лайму, якая, крыху затыхаючыся, яшчэ працягвала лянотна гаўкаць.
Мужчына апусціўся на калені й пачаў гладзіць сабаку, мацаючы тут і там вялікія метастазныя пухліны, на якіх адсутнічала поўсць. Цяжка сказаць, колькі важыла сама Лайма, нібыта кілаграм, а калі з пухлінамі — два.
Мужчына гладзіў яе, песціў, было бачна, ён гэтым не проста зарабляе, але... перад якім тут выбарам апынаешся — усыпіць сабаку, каб яна больш не пакутавала, альбо працягнуць ейныя пакуты яшчэ на колькі дзён...
Лайма нібыта наўмысна ў гэты дзень нават паела й ачуняла — бегала й гаўкала ўсяго толькі пад адным ранішнім уколам абязбольнага... Яна быццам аспрэчвала сваю шматгадовую хваробу, быццам гэта не ў яе з прамой кішкі ўсю ноч ішла кроў...
— Бедная, бедная Лайма, даруй мне, калі ласка, даруй, — мужчына гладзіў яе й паўтараў адны і тыя ж словы, а Лайма лашчылася да яго, прыціскалася жыватом да лінолеума...
Нельга было марудзіць, мама й жонка ўжо плакалі, я сам ледзь стрымліваўся... Мужчына падняўся з кален, зняў абутак і накіраваўся на кухню, а Лайма пабегла побач з ім, варушачы хвастом, нібы тактаметрам...
Лайма. Яна зьявілася ў нас сямнаццаць год таму, калі мне было дзевяць... Мама прынесла з працы маленечкі камячок поўсці, памерам з мышанё... Малое дрыжэла й скуголіла, было яму нібыта некалькі тыдняў... Мы потым даведаліся, што Лайма — керн тэрʼер, самай першай пароды тэр'ераў, якую вывелі ў Шатландыі на пачатку мінулага стагоддзя. Чорная ўся, з белымі грудзьмі і трыма белымі плямкамі на лапках каля кіпцюроў... Мы ўсе пачалі гадаваць яе, кожны па-свойму, але яна, калі падрасла, абрала гаспадара — нашую маці, бо, вядома, яна яе карміла, выгульвала часцей, і нават не проста часцей, а звычайна.
Лайміна поўсць расла вельмі хутка, таму я любіў рабіць з яе розныя дзіўныя фрызуры: летам Лайма хадзіла з чырвоным іракезам на галаве, восенню была сціпла пафарбаваная ў "каштанавы" й з падстрыжанай пыскай. Мы ўсе яе вельмі любілі, а яна любіла на лецішчы паляваць на кратоў і мышэй, збірала іх у радок, а потым закопвала. На Нарачы яна асабліва вялікае задавальненне атрымлівала ад вэнджанага вугра, яе расплюшчвала, расцягвала па зямлі ад ягонага смаку, а потым палову вечара яна была нібыта ўся на ўздыме... Вар'ятка...
Мы раслі, сталелі, сабака старэла. Калі ёй споўнілася дзесяць, ветэрынар паставіў дыягназ: эпілепсія — максімум два месяцы... Я набыў ёй спецыяльныя капсулы з вітамінамі В6 і В12...
Кожны дзень яна праходзіла ў мяне голкавую тэрапію — два кубы вітамінаў у азадак... Яна выкараскалася, толькі прыступы засталіся. Радзей, вядома, але засталіся — яе пачынала ўсю круціць, яна скуголіла, сліна цякла няспынна, паралюшы з кожным разам даваліся ўсё цяжэй...
Спаралюшаная Лайма — відовішча вельмі цяжкае, жудаснае. Мы тады па чарзе сядзелі побач з ёю, гладзілі, давалі пігулкі, распушчаныя ў вадзе, чакалі, трымаючы за лапы, пакуль пройдзе прыступ...
Але ішлі гады, а Лайма быццам усё аспрэчвала свой сабачы век... Ейныя пятнаццаць год ніякім чынам не адбіваліся на спрыце й жыццялюбстве. Доктар выявіў шматлікія пухліны, але не шкодныя для здароўя, і ўжо другі раз прапанаваў супакаяльны ўкол. Мы адмовіліся: сабака мусіць памерці сваёй смерцю... Мы не маем права адбіраць у яе жыццё... Пухліны раслі, множыліся, але Лайма паводзіла сябе файна й трывала. Хтосьці казаў, што такім чынам яна брала ад маёй хворай маці рак на сябе. Хто ведае. Хто ведае...
Неяк Лайма выбегла ўвечары на вуліцу, дзе каля пад'езда яе напаткала аўчарка, і, як вынік, — 42 швы на шыі. Калі мы беглі з ёю дадому, яна ляжала на маіх руках, не варушылася, галава вісела на нейкай танюткай нітцы, як потым высветлілася, — адзінай ацалелай цягліцы... 42 швы на шыі дыяметрам з пяць сантыметраў! Яна доўга ачуньвала, месяц, два... Вялікія шнары цалкам не зажылі, але пакрыліся пухлінамі, якія час ад часу лопаліся. Але Лайма нічога нібыта не заўважала, яна гаўкала, бегала па двары, махала хвастом, ездзіла на лецішча... Яна трывала ўсё. Але, калі я вярнуўся з Лондана, мы з ёй пачалі сварыцца з-за любых дробязяў. Яна мне помсціла... Сікала то на канапу, то на дыван. Я яе ганяў за гэта, але надалей, па маім вяртанні з Ваймара, нашыя адносіны цалкам сапсаваліся: яна гаўкала й рыкала на мяне, нават калі я проста быў дома, нават калі не заходзіў і не выходзіў з кватэры. Яе адолеў сабачы маразм, яна пазнавала толькі маці, часта прачыналася ноччу й гаўкала, скуголіла... Прыступы паралюшу сталі больш частымі... Пухліны раслі, асабліва тая, што была ззаду...
Калі я быў яшчэ падшыванцам, я часта ўсіх нерваваў сваім кларнетам: граў на ім зададзеныя настаўнікам п'ескі. І адзінай жывой істотай, якая з задавальненнем успрымала мае музычныя пакуты, была Лайма. Яна хуценька забягала ў пакой і пачынала выць, задраўшы голаў да столі: выла, скуголіла й нават час ад часу трапляла ў ноты, але такт заўсёды трымала спраўна...
Калі Лайма была зусім яшчэ шчанюком, нас з братам адвезлі на ўсё лета да бабулі ў вёску, дзе было невялічкае штучнае возера, адкапанае яшчэ пры нейкім безыменным сакратары ЦК КПСС БССР. Была на возеры выспа, да якой вёў мост без парэнчаў. З гэтага маста ўсе любілі скакаць. Мы з братам вырашылі, што будзе надта файна, калі мы навучым сабаку плаваць...
Лайма й паляцела з гэтага маста адразу ў ваду. Доўга яе не было бачна, але потым з’явілася галава, тоненькія лапкі, і яна, ледзь дыхаючы, паплыла да берага. Адтуль яна, абтросшы ваду, збегла... Цэлы дзень яе шукалі, клікалі, але безвынікова. Толькі пад вечар яе знайшлі ў гушчары недалёка ад калгаснай сталоўкі, яна глядзела на нас з папрокам і скаргай... Мы яшчэ доўга выбачаліся перад ёю, але нам гэта даравалася праз маленькі ўзрост (шэсць і дзевяць год): мы сапраўды лічылі, што менавіта такім чынам трэба вучыць сабак плаваць, але што намі кіравала, калі мы ўжо даволі дарослымі ёлупнямі накурвалі яе травою, зацягваючыся й выдзімаючы ёй дым у пысу, пасля чаго яна нават ня здольная была скокнуць на канапу, ляжала на падлозе й нібыта размаўляла...
Дваццаць дзявятага чэрвеня. Ёй — сямнаццаць год. Яна ўжо тры дні як шалёна пакутавала, абязбольвальныя не дапамагалі... Да яе прыехаў ветэрынар, яна яго пазнала, але здзівілася, чаму гэта доктар прыехаў упершыню да яе ў кватэру, замест таго каб мы яе на машыне адвезлі...
Спачатку яна заснула, потым доктар доўга шукаў вену, яны былі як нітачкі... Вена была знойдзеная, і дваццаць кубоў вадкасці, якая несла ў сабе смерць, пацяклі па венах... Лайму пачало моцна круціць, нібыта ў прыступе паралюшу, я трымаў яе лапы, цела, голаў... Яе вочы больш нічога не казалі, я паклаў далонь на яе грудную клетку, адчуў, як сутарга сціскае лёгкія... Адчуў, як праз колькі секундаў спынілася сэрца, і яна ўжо не дыхала, толькі рэфлексы цягліц яшчэ спрацоўвалі...
— Прабач, Лайма, прабач, — прамовіў я, — пакуль, дарагая сабачка, мы з табою пражылі шмат гадоў, нават зашмат для сабакі... Я вельмі спадзяюся, што ты цяпер у тым самым Парадысе, дзе табе ня трэба больш гаўкаць, калі цябе выпадкова зачыняюць у пакоі... што там перад табою ўсе дзверы лёгка адчыняюцца і ты ня вымушаная чакаць, калі хтосьці з людзей гэта зробіць для цябе... і паўсюль талеркі з каўбасой "Па-гродзенску", нарэзанай кубікамі, як ты любіш, талеркі з крабавымі палачкамі й вэнджаным вугром... і там табе не трэба трываць і чакаць, пакуль твой гаспадар прыйдзе й выгуляе альбо пакорміць цябе... ты цяпер у тым самым месцы, дзе няма прыступаў паралюшу, пухлін, вялікіх сабак і дажджоў, якіх ты вельмі не любіла... там толькі адчыненыя наросхрыст дзверы.
15 — 17.08.2011
Сяліба на Нёмане
"Глядзіце мне проста ў вочы. Вашае жыццё мяняецца. Вы адпускаеце ўвесь боль, які быў з вамі", — Кашпіроўскі глядзеў з нязграбнага пукатага тэлевізара, які перадаваў выяву шматлікай колькасцю маленечкіх каляровых квадратаў, чырвоных, зялёных і сініх. Кашпіроўскі не міргаў ужо пятнаццаць хвілін, яшчэ крыху — і мая бабуля больш ніколі не вернецца. Кашпіроўскі зусім не міргае, ягоныя вейкі быццам прыклеіліся да броваў, яшчэ крыху — і ў яго цалкам высахнуць вочы й вочныя яблыкі павыпаўзаюць на шчокі.
"Пільна глядзіце мне ў вочы, вы расслабленыя, вы забыліся на ўсё гора й няшчасці, іх больш не існуе", — і тут раптам мой малы брат штосьці пачынае мармытаць, гуляючыся з драўлянымі кубікамі, бабуля не вытрымлівае й спачатку шыкае на ўнука, які зусім не разумее, што адбываецца па тэлевізары, але ўжо праз хвіліну яна, як звычайна, усчыняе сварку:
— Што гэта такое! Як так магчыма, смерці маёй хочаце, перадачу адзіную — і тую не
даюць глядзець, а Божачкі! — калі яна ўжо завялася, гэта як мінімум на гадзіну, абавязкова з моцнай лаянкаю ў бок маёй маці, спробы біцца з татам, а мы з братам назіраем за гэтым штодзённым тэрорам, за гэтымі нэрвовымі зрывамі, шызафрэнічнымі вар'яцтвамі.
Мама спачатку бярэ высокія ноты, але потым здаецца... Тата ўвогуле застаецца не пры справах, быццам бы нічога не адбываецца, а толькі падлівае сабе таннай гарэлкі на кухні, паглядаючы ў іншы стары тэлевізар, які стаіць на лядоўні, па ім якраз паказваюць модны амерыканскі блакбастар...
— Панараджала дзяцей, то яны мне статуэткі б'юць, цудоўныя былі зайчыкі ў мяне, то не даюць глядзець майго Кашпіроўскага!!! Усе людзі як людзі, кватэры будуюць, пераязджаюць, а ты што, ужо дзесяць год на чарзе стаіш, жывеш у пакоі на дзевяць квадратных мэтраў з мужам і дзецьмі! Фу! Сорамна мусіць быць!!! — мая маці штосьці ёй адказвае, перапыняючы крык, але тая не чуе: — А я насяру! Насяру на твае "немагчыма"! Я вунь усё змагла, непаваротлівая ты скаціна! Я ў твае гады трох дзяцей гадавала ва ўласнай кватэры!
Мы з братам стараемся сядзець як мага цішэй у зачыненым пакоі, мы навучаныя, што, калі голас павышаецца, нам трэба бяжаць з залі і ніякіх там тэлевізараў, абы толькі бабуля спыніла сваю лаянку, выпіла валяр'янкі, зачыніла залю й лягла спаць.
Сваркі, грэбаныя сваркі, бойкі, нянавісць, брудныя словы, забруджаныя раты, вочы палаюць нянавісцю — і ўсё гэта так несправядліва да маёй маці... Яна прыходзіць у наш пакой, плача, бацька ўсё яшчэ пʼе на кухні й робіць выгляд, што нічога не адбываецца. Па тэлевізары ў залі Кашпіроўскі ўсё яшчэ спрабуе ўнушыць людзям постсавецкага асяроддзя, што ўсе мы шчаслівыя і ў нас няма ніякіх праблем...
Грэбаная псіхадэлічная сям'я: дзядзька пастаянна крадзе й шыраецца, сядзіць-выходзіць, цётка — рэлігійная фанатка, сектантка, у храмах замаўляе на маю маці малітвы, каб тая на яе не варажыла... бабуля — гэта абзац... бацька п'е й нават не жыве, так, існуе, недзе лётае ў прастрацыі. Маці цяжка працуе й кожны дзень па вечарох слухае лаянку і сваркі; яна плача, спрабуе прымусіць дзядзькаву "жанчыну" хаця б прыкрываць грудзі, калі яна напалову раскумараная выпаўзае з суседняга пакоя ў прыбіральню, ідзе ў адных майтках і ўся марудна-сонна чухаецца, яна заўсёды чухаецца, калі ўколатая…
І на фоне гэтай каляровай карціны маё дзяцінства было дзіўна вясёлым і радасным... Мы з братам хадзілі па нядзелях у баптысцкую царкву, слухалі біблейскія гісторыі, спявалі гімны, на каленях маліліся, бацька час ад часу таксама мовіў казані. Аднойчы ў царкве мы вельмі доўга маліліся. Я, укленчыўшы, усё чакаў і чакаў канца малітвы, а бацька, замест таго каб прасякнуцца зваротам да Бога, расплюшчваў вочы, бачыў, што я не малюся й вачыма лыпаю па наваколлі, гаркаў на мяне, каб маліўся... А я, да ўсяго, яшчэ ніяк не мог стрымацца і пачаў пукаць, не надта гучна, але смярдзюча... Бацька ўжо нават не заплюшчваў вочы, ён толькі глядзеў на мяне, сувора глядзеў, пакуль усе астатнія прыхаджане, спраўна ўкленчыўшы, прасілі Бога пра тое-сёе... Пасля гэтага я зразумеў, што рэлігія патрабуе толькі аднаго — маліцца з заплюшчанымі вачыма й ня пукаць падчас гэтай святой таямніцы... Нядзельную школу я кінуў, і тут нават не дапамаглі ані Кашпіроўскі са сваімі "забудзьце ўсё кепскае, вы шчаслівыя", ані маміны слёзы, якая на той час думала, што толькі баптысты паставяць мяне на правільную сцежку ў жыцці. Жахліва ўсё гэта, неяк не так, як мусіць быць у людзей, у чалавечых істотаў, і калі, здаецца, ніякіх параўнанняў ужо больш не знайсці, горш і быць не можа, цётка мая ўзяла і ўладкавалася ў бюро пахаванняў, маладая, прыгожая...
Усё было, але дзіўным чынам прайшло, мінула, адбылося... Цяпер у мяне ёсць выдатны дзядзька, які займаецца рыбацтвам, сваім лецішчам, гадуе двух прыгожых сыноў, маіх братоў, маіх кузенаў...
Усё мінае... Бабуля прабачаецца й шкадуе, што ў свае маладыя гады была такою неадэкватнаю...
Усё падаецца несапраўдным і марным, асабліва калі мінае столькі год і мы ўсе ўжо даўно жывем паасобку.
5.07.2012
Трэнчын. Pohoda
“Калі ўсе дзверы перад табою лёгка адчыняюцца”
Майму Сабаку
У дамафон пазванілі, я на ватовых нагах пайшоў адчыняць, з кухні выбегла Лайма й пачала нястомна, бадзёра й адчайна гаўкаць (менавіта так, бо яна ніколі за сваё жыццё не брахала, толькі гаўкала)... Я націснуў на выяву ключыка на слухаўцы, і дамафон запішчаў. Праз колькі секундаў у адчыненых уваходных дзвярах з’явіўся высокі мужчына, тоўсты, мажны, крыху азызлы, гадоў пад сорак, у белай ільняной кашулі й чорных ільняных штанах. У правай руцэ ён трымаў шмат'ярусны сакваяж аранжавага колеру з налепкай чырвонага крыжа па баках... Ён моўчкі павітаўся й сумна зірнуў на Лайму, якая, крыху затыхаючыся, яшчэ працягвала лянотна гаўкаць.
Мужчына апусціўся на калені й пачаў гладзіць сабаку, мацаючы тут і там вялікія метастазныя пухліны, на якіх адсутнічала поўсць. Цяжка сказаць, колькі важыла сама Лайма, нібыта кілаграм, а калі з пухлінамі — два.
Мужчына гладзіў яе, песціў, было бачна, ён гэтым не проста зарабляе, але... перад якім тут выбарам апынаешся — усыпіць сабаку, каб яна больш не пакутавала, альбо працягнуць ейныя пакуты яшчэ на колькі дзён...
Лайма нібыта наўмысна ў гэты дзень нават паела й ачуняла — бегала й гаўкала ўсяго толькі пад адным ранішнім уколам абязбольнага... Яна быццам аспрэчвала сваю шматгадовую хваробу, быццам гэта не ў яе з прамой кішкі ўсю ноч ішла кроў...
— Бедная, бедная Лайма, даруй мне, калі ласка, даруй, — мужчына гладзіў яе й паўтараў адны і тыя ж словы, а Лайма лашчылася да яго, прыціскалася жыватом да лінолеума...
Нельга было марудзіць, мама й жонка ўжо плакалі, я сам ледзь стрымліваўся... Мужчына падняўся з кален, зняў абутак і накіраваўся на кухню, а Лайма пабегла побач з ім, варушачы хвастом, нібы тактаметрам...
Лайма. Яна зьявілася ў нас сямнаццаць год таму, калі мне было дзевяць... Мама прынесла з працы маленечкі камячок поўсці, памерам з мышанё... Малое дрыжэла й скуголіла, было яму нібыта некалькі тыдняў... Мы потым даведаліся, што Лайма — керн тэрʼер, самай першай пароды тэр'ераў, якую вывелі ў Шатландыі на пачатку мінулага стагоддзя. Чорная ўся, з белымі грудзьмі і трыма белымі плямкамі на лапках каля кіпцюроў... Мы ўсе пачалі гадаваць яе, кожны па-свойму, але яна, калі падрасла, абрала гаспадара — нашую маці, бо, вядома, яна яе карміла, выгульвала часцей, і нават не проста часцей, а звычайна.
Лайміна поўсць расла вельмі хутка, таму я любіў рабіць з яе розныя дзіўныя фрызуры: летам Лайма хадзіла з чырвоным іракезам на галаве, восенню была сціпла пафарбаваная ў "каштанавы" й з падстрыжанай пыскай. Мы ўсе яе вельмі любілі, а яна любіла на лецішчы паляваць на кратоў і мышэй, збірала іх у радок, а потым закопвала. На Нарачы яна асабліва вялікае задавальненне атрымлівала ад вэнджанага вугра, яе расплюшчвала, расцягвала па зямлі ад ягонага смаку, а потым палову вечара яна была нібыта ўся на ўздыме... Вар'ятка...
Мы раслі, сталелі, сабака старэла. Калі ёй споўнілася дзесяць, ветэрынар паставіў дыягназ: эпілепсія — максімум два месяцы... Я набыў ёй спецыяльныя капсулы з вітамінамі В6 і В12...
Кожны дзень яна праходзіла ў мяне голкавую тэрапію — два кубы вітамінаў у азадак... Яна выкараскалася, толькі прыступы засталіся. Радзей, вядома, але засталіся — яе пачынала ўсю круціць, яна скуголіла, сліна цякла няспынна, паралюшы з кожным разам даваліся ўсё цяжэй...
Спаралюшаная Лайма — відовішча вельмі цяжкае, жудаснае. Мы тады па чарзе сядзелі побач з ёю, гладзілі, давалі пігулкі, распушчаныя ў вадзе, чакалі, трымаючы за лапы, пакуль пройдзе прыступ...
Але ішлі гады, а Лайма быццам усё аспрэчвала свой сабачы век... Ейныя пятнаццаць год ніякім чынам не адбіваліся на спрыце й жыццялюбстве. Доктар выявіў шматлікія пухліны, але не шкодныя для здароўя, і ўжо другі раз прапанаваў супакаяльны ўкол. Мы адмовіліся: сабака мусіць памерці сваёй смерцю... Мы не маем права адбіраць у яе жыццё... Пухліны раслі, множыліся, але Лайма паводзіла сябе файна й трывала. Хтосьці казаў, што такім чынам яна брала ад маёй хворай маці рак на сябе. Хто ведае. Хто ведае...
Неяк Лайма выбегла ўвечары на вуліцу, дзе каля пад'езда яе напаткала аўчарка, і, як вынік, — 42 швы на шыі. Калі мы беглі з ёю дадому, яна ляжала на маіх руках, не варушылася, галава вісела на нейкай танюткай нітцы, як потым высветлілася, — адзінай ацалелай цягліцы... 42 швы на шыі дыяметрам з пяць сантыметраў! Яна доўга ачуньвала, месяц, два... Вялікія шнары цалкам не зажылі, але пакрыліся пухлінамі, якія час ад часу лопаліся. Але Лайма нічога нібыта не заўважала, яна гаўкала, бегала па двары, махала хвастом, ездзіла на лецішча... Яна трывала ўсё. Але, калі я вярнуўся з Лондана, мы з ёй пачалі сварыцца з-за любых дробязяў. Яна мне помсціла... Сікала то на канапу, то на дыван. Я яе ганяў за гэта, але надалей, па маім вяртанні з Ваймара, нашыя адносіны цалкам сапсаваліся: яна гаўкала й рыкала на мяне, нават калі я проста быў дома, нават калі не заходзіў і не выходзіў з кватэры. Яе адолеў сабачы маразм, яна пазнавала толькі маці, часта прачыналася ноччу й гаўкала, скуголіла... Прыступы паралюшу сталі больш частымі... Пухліны раслі, асабліва тая, што была ззаду...
Калі я быў яшчэ падшыванцам, я часта ўсіх нерваваў сваім кларнетам: граў на ім зададзеныя настаўнікам п'ескі. І адзінай жывой істотай, якая з задавальненнем успрымала мае музычныя пакуты, была Лайма. Яна хуценька забягала ў пакой і пачынала выць, задраўшы голаў да столі: выла, скуголіла й нават час ад часу трапляла ў ноты, але такт заўсёды трымала спраўна...
Калі Лайма была зусім яшчэ шчанюком, нас з братам адвезлі на ўсё лета да бабулі ў вёску, дзе было невялічкае штучнае возера, адкапанае яшчэ пры нейкім безыменным сакратары ЦК КПСС БССР. Была на возеры выспа, да якой вёў мост без парэнчаў. З гэтага маста ўсе любілі скакаць. Мы з братам вырашылі, што будзе надта файна, калі мы навучым сабаку плаваць...
Лайма й паляцела з гэтага маста адразу ў ваду. Доўга яе не было бачна, але потым з’явілася галава, тоненькія лапкі, і яна, ледзь дыхаючы, паплыла да берага. Адтуль яна, абтросшы ваду, збегла... Цэлы дзень яе шукалі, клікалі, але безвынікова. Толькі пад вечар яе знайшлі ў гушчары недалёка ад калгаснай сталоўкі, яна глядзела на нас з папрокам і скаргай... Мы яшчэ доўга выбачаліся перад ёю, але нам гэта даравалася праз маленькі ўзрост (шэсць і дзевяць год): мы сапраўды лічылі, што менавіта такім чынам трэба вучыць сабак плаваць, але што намі кіравала, калі мы ўжо даволі дарослымі ёлупнямі накурвалі яе травою, зацягваючыся й выдзімаючы ёй дым у пысу, пасля чаго яна нават ня здольная была скокнуць на канапу, ляжала на падлозе й нібыта размаўляла...
Дваццаць дзявятага чэрвеня. Ёй — сямнаццаць год. Яна ўжо тры дні як шалёна пакутавала, абязбольвальныя не дапамагалі... Да яе прыехаў ветэрынар, яна яго пазнала, але здзівілася, чаму гэта доктар прыехаў упершыню да яе ў кватэру, замест таго каб мы яе на машыне адвезлі...
Спачатку яна заснула, потым доктар доўга шукаў вену, яны былі як нітачкі... Вена была знойдзеная, і дваццаць кубоў вадкасці, якая несла ў сабе смерць, пацяклі па венах... Лайму пачало моцна круціць, нібыта ў прыступе паралюшу, я трымаў яе лапы, цела, голаў... Яе вочы больш нічога не казалі, я паклаў далонь на яе грудную клетку, адчуў, як сутарга сціскае лёгкія... Адчуў, як праз колькі секундаў спынілася сэрца, і яна ўжо не дыхала, толькі рэфлексы цягліц яшчэ спрацоўвалі...
— Прабач, Лайма, прабач, — прамовіў я, — пакуль, дарагая сабачка, мы з табою пражылі шмат гадоў, нават зашмат для сабакі... Я вельмі спадзяюся, што ты цяпер у тым самым Парадысе, дзе табе ня трэба больш гаўкаць, калі цябе выпадкова зачыняюць у пакоі... што там перад табою ўсе дзверы лёгка адчыняюцца і ты ня вымушаная чакаць, калі хтосьці з людзей гэта зробіць для цябе... і паўсюль талеркі з каўбасой "Па-гродзенску", нарэзанай кубікамі, як ты любіш, талеркі з крабавымі палачкамі й вэнджаным вугром... і там табе не трэба трываць і чакаць, пакуль твой гаспадар прыйдзе й выгуляе альбо пакорміць цябе... ты цяпер у тым самым месцы, дзе няма прыступаў паралюшу, пухлін, вялікіх сабак і дажджоў, якіх ты вельмі не любіла... там толькі адчыненыя наросхрыст дзверы.
15 — 17.08.2011
Сяліба на Нёмане
