Анатоль Кудласевіч
“Пераход”
Мінск: “Мастацкая літаратура”
Пра кнігу:
Проза Анатоля Кудласевіча — гэта цікавае спалучэнне рэальнасці і фантастыкі, тонкага лірызму і глыбокага псіхалагічнага аналізу. Пісьменніка турбуюць вечныя пытанні быцця, праблема выбару і наканавання. Апавяданні Анатоля Кудласевіча заінтрыгуюць чытача дынамічным развіццём сюжэта, супярэчлівымі характарамі і нечаканымі развязкамі.
Пра аўтара:
Анатоль Кудласевіч — паэт, празаік, бард. Нарадзіўся ў вёсцы Таўмачава Столінскага раёна Брэсцкай вобласці 5 верасня 1961 года. У 1993 годзе ў выдавецтве “Тэхналогія” выйшла першая кніга вершаў “Плакун-трава”, у 1999 годзе — кніга вершаў “Зорныя ноты” (Бібліятэчка часопіса “Маладосць”). Анатоль Кудласевіч — укладальнік двух анталогіяў: “Анталогія беларускай эпітафіі” (“Ураджай”, 2000 г.) і “Анталогія беларускай пародыі” (“Ураджай”, 2001 г.). У выдавецтве Беларускага экзархату пад аўтарствам Анатоля Кудласевіча выйшла некалькі кніг пра святых паводле жыційнай літаратуры ў адаптаваным мастацкім пераказе для дзяцей: “Преподобный Сергий Радонежский Всея Руси чудотворец”, “Пророк Иоанн Предтеча и Креститель Господень” і інш. Проза Анатоля Кудласевіча друкавалася ў часопісах “Полымя”, “Маладосць”, “Крыніца”, “Беларусь”, у штотыднёвіку “ЛіМ” і інш.
Пераход
(урывак з аповесці)
1
Калі Антон Пракопавіч атрымліваў ганарар за чарговую кніжку і ставіў насупраць свайго прозвішча подпіс, ледзь не заплакаў ад крыўды. “І гэта ўсё?” — выціснуў дрыжачымі вуснамі. “Усё!” — адказала бухгалтарка. Ён сарамліва схаваў грошы ў партфель і пачырванеў.
З выдавецтва выйшаў пануры: высокая постаць, здаецца, яшчэ больш сагнулася ад цяжкіх думак, што не давалі спакою апошнія гады. Ён ішоў, пастукваючы кульбачкай па асфальце, сярод шумнага і мітуслівага людскога натоўпу. “Чаго толькі Ніцэвіч з Круцінскім там сядзяць? Аніякіх зрухаў,— скрушна думалася яму,— няўжо і яны нічога не могуць зрабіць?.. Загіне літаратура, калі не зменіцца стаўленне да роднай мовы, да пісьменнікаў!”
У старым заношаным гарнітуры і зацертым да бляску капелюшы, са скураным зашмальцаваным партфелем пад пахай ішоў па вуліцы народны паэт рэспублікі. Цяжка было ўявіць, што ягоныя вершы перакладзены на дзясяткі замежных моў, што ўжо амаль паўстагоддзя па радыё гучаць песні на ягоныя словы, што ў тэатрах рэспублікі аншлагам ідуць ягоныя п’есы,— настолькі непрыкметным быў ён сярод пярэстага натоўпу.
Цяжка дыхаючы, Антон Пракопавіч падышоў да лаўкі, змахнуў насоўкай пыл і прысеў адпачыць. “Гэта ж здзек з людзей! За гады бяссонных начэй атрымаць тры медныя
грошы,— нудзіўся ён,— што на іх купіш?». Тою ж насоўкай ён выцер узмакрэлы лоб, потым расшпіліў непаслухмянымі пальцамі пацёрты скураны партфель і дастаў чарнавік — звычайны школьны сшытак. Марудна рабіў падлікі, запісваючы лічбы слупочкам, час ад часу выціраючы бруднай насоўкай спатнелы лоб (арыфметыка давалася яму цяжка яшчэ са школы), і калі нарэшце атрымалася на старыя грошы 160 рублёў ганарару — не стрымаўся... Доўга ўздрыгвалі пахілыя плечы старога.
Потым падняўся, крэкчучы, і павольна рушыў далей, саступаючы дарогу рухавым маладым людзям, якія, здавалася, беглі навыперадкі з часам. “Можа, мы чагосьці не разумелі? — думаў Антон Пракопавіч. — Не так жылі, не пра тое пісалі? Верылі не ў тыя ідэалы? Можа, мы вінаватыя ў чымсьці? Таму і маем цяпер... Божа,— уздыхнуў цяжка і глыбока,— калі ты ёсць, за што караеш?..”
Па дарозе дахаты ён купіў дзве пары шкарпэтак, сем пачак танных цыгарэт, бохан хлеба, пакецік кавы і кілаграм цукру. Калі спускаўся ў метро, у вушы раптам ударыла песня. Спявалі па-беларуску. Антон Пракопавіч падышоў бліжэй, праціснуўся праз невялікі натоўп: каля сцяны сядзеў малады хлопец і спяваў пад гітару. І здалося старому паэту, што дзесьці бачыў ён гэтага хлопца, нават голас падаўся яму знаёмым.
Адзін у полі не воін,
Калі гэта поле чужое:
Стану ў полі адзін я,
Калі гэта поле — Радзіма!
Штосьці знаёмае пачулася Антону Пракопавічу і ў словах самой песні, быццам ведаў ён калісьці гэтыя словы, ды забыўся даўным-даўно.
Сюды я ступіў па следу
Бацькі свайго і дзеда,
І, зубы сцяўшы ад болю,
Сахою варочаў поле.
Як маланкай пеканула: гэта ягоны верш! Так, гэта ягоны верш, напісаны калісьці ў юнацтве, адзін з першых надрукаваных: “Сюды я вясновым ранкам следам ступіў за бацькам...” Хлопец крыху перарабіў радкі, змяніў некалькі слоў, як кажуць, ступіў па следу...
Мне сэрца надзея грэла,
Мне сонца было сяўнёю:
Душою сваёй і целам
Я зросся з гэтай зямлёю,—
спяваў гітарыст. Міжволі наплылі ўспаміны. Антон Пракопавіч адышоўся ўбок: скупа цяклі слёзы па схуднелых зморшчаных шчоках.
У неба прасіў я долі,
У песні — для сэрца слоў:
На цяжкім, на родным полі —
Не жыта — жыццё ўзышло.
А поле на часткі крояць,
Дратуюць чужынцы зноў:
Дык станьце ж магутнай зброяй,
Нянавісць мая і любоў.
Калі хлопец скончыў спяваць, многія схіліліся каля яго і пачалі нешта разглядаць. Падышоў бліжэй і Антон Пракопавіч, прыўстаў на дыбкі, зазірнуў праз галовы. Людзі разглядалі кніжкі. Антон Пракопавіч праціснуўся праз натоўп і, толькі зірнуўшы на зборнік вершаў, прызнаў хлопца — ім аказаўся Раман Росцік, той самы супрацоўнік часопіса, кандыдатуру якога на чарговае звальненне падказаў ён нядаўна галоўнаму рэдактару, маўляў, малады яшчэ, знойдзе сабе працу. Росцік падпісваў на памяць свае кніжкі, пакідаючы на вокладках арыгінальны подпіс “з галубком”.
— Калі ласка! Без аўтографа не прадаецца. З аўтографам сем тысяч. Сем дзён у тыдні, сем цудаў свету, сем дзірак у галаве чалавека — усяго сем тысяч! Калі ласка, на вечную памяць,— і раптам голас яго напружана зазвінеў: — Грамадзяне незалежнай Беларусі! Побач з намі знаходзіцца народны паэт рэспублікі, на верш якога я толькі што спяваў песню. Знаёмцеся, Антон Пракопавіч!
Цяпер людзі зацікаўлена паглядалі на непрыкметнага дзядулю, які сціпла стаяў воддаль ад натоўпу, нехта нават запляскаў у ладкі, а ён неяк таропка з вінаватай усмешкай заківаў галавой, нібы вітаючыся з усімі, і адразу заспяшаўся: “Дзякуй, дзякуй... Я тут, як і вы — выпадкова...”
