Алесь Масарэнка
“Удзячны калодзеж”
Мінск: “Мастацкая літаратура”
Пра кнігу:
У сваю кнігу празаік Алесь Масарэнка ўключыў творы, напісаныя пераважна ў кароткім жанры. Хутказменнасць падзей дыктуе надзвычай мабільную форму, як, да прыкладу, начыркі, з дапамогай якіх пісьменнік амаль імгненна адгукаецца на тыя ці іншыя жыццёвыя факты. Менавіта ў сціслым, незагрувашчаным тэксце жывое, каларытнае слова апынаецца як бы навідавоку, забірае ўвагу, зачароўвае і, несумненна, узвышае мастацкую вартасць твора.
Пра аўтара:
Алесь Масарэнка — беларускі празаік. Нарадзіўся 12 красавіка 1938 года. Працаваў рэдактарам на Беларускім радыё, загадчыкам аддзела газеты “Чырвоная змена”, інструктарам па прамысловым адлове рачнога бабра Літоўскага заацэнтра, літсупрацоўнікам газеты “Літаратура і мастацтва”, рэдактарам, загадчыкам рэдакцыі ў выдавецтве “Беларусь”, адказным сакратаром часопіса “Полымя”, у геадэзічнай экспедыцыі Забайкалля рабочым I разраду. З 1977 года — рэдактар аддзела прозы часопіса “Маладосць”, з 1978 года — сябра сцэнарна-рэдакцыйнай калегіі кінастудыі “Беларусьфільм”, у 1982—1985 гадах — загадчык аддзела крытыкі і літаратуразнаўства часопіса “Полымя”, з 1989 года — літкансультант літаб'яднання “Крыніцы” пры штотыднёвіку “Чырвоная змена”, у 1992—1998 гг. — галоўны рэдактар часопіса маладых літаратараў “Першацвет”. Аўтар аповесці “На бабровых тонях” (1971), зборнікаў аповесцяў і апавяданняў “Журавіны пад снегам” (1976), “Сонца майго дня” (1988), рамана “Баргузінскае лета” (1982).
Агонь праўды
— Што-што?.. Я дрэнна чую — гавары мне на вуха. Дай-ка столькі пражыць!
— Колькі ж вам цяпер?
— А ўжо дзевяноста восем.
— О-о, вы шмат чаго зведалі...
— Зведаў і царскае пекла, і так званы бальшавіцкі рай... Царскія турэмшчыкі давалі па сто грамаў хлеба і паўлітра баланды ў суткі, а сталіністы й гэтага шкадавалі.
— Бальшавіцкі рай горай за царскае пекла?
— Турма — яна ўсюды турма... Але сталініскія сатрапы ва ўсім пераўзыходзілі царскіх: пры допытах страшна здзекаваліся — катавалі, білі... Стараліся зламаць чалавека маральна, зрабіць з яго Ваньку-паслушніка. Прыстануць — і ўжо не адступаюць, пакуль і не пацвердзіш пісьмова, што ты — вораг... Мяне ў трацкісты запісалі, хоць я таго Троцкага клятага цярпець не мог, бо такі ж самы пройда, як і ўсе яны, марксісты ад кашалька.
— Вы рабілі качагарам на паравозе... Гэта ў маладосці было, за царом яшчэ?
— За царом... Два гады рабіў. Арыштавалі за ўдзел у забастоўцы. Два гады сядзеў... Я ніводнага подпісу свайго нідзе не паставіў, бо не лічыў сябе вінаватым. На маім пашпарце і цяпер майго подпісу няма.
— Ці не занадта ўжо?.. Не той час.
— Не-е, прынцыпаў сваіх не мяняю... Мне хіба пашпарт трэба? Каму ён спатрэбіўся, той няхай і падпісвае... Ды мяне лягчэй забіць, чым скарыць, перамагчы. Скажу так: сэрца чалавека далёка не паравозная топка, і калі ў ім шугае агонь праўды, гэта ўжо не проста сэрца... Гэта — паходня.
Дурная рыба
— Спінінгам ловіш? Няўжо ўсё яшчэ дурная рыба ёсць?
— Навалам... І самая дурная — шчупак.
— Не, я гэтага не сказаў бы. Шчупак — хітрая рыба. Доўга не даецца, калі патрапіць на якар... Пыцягну, пыцягну — упіраецца. Даю свабоду — ён і папёр на глыбіню... А я — зноў пыдцягваю да берага, і ён зноў упіраецца. Які ж шчупак дурны? Не дурны, калі не даецца ў рукі. Блешню хапае ад голаду ды шчэ, можа, з вялікага азарту... Ён жа, як і чалавек, гатовы што заўгодна ўхапіць, абы замарыць чарвяка. Грыбамі труцімся, так? Паганка нейкая выдае за сыраежку, так?.. Ну, а шчупаку блешня няйнакш краснапёркай здаецца, і ён, пражэра, хапае жалезку.
Байдута
— Мая жонка за што ні возьмецца — і зробіць. Усё ў яе руках гарыць. Нядаўна печку ў лазні склала. За два дні ўправілася.
— Яна ў цябе такая ўжо здараўчака, твая жонка... Асілак.
— Ну... не асілак. А што народны ўмелец, дык гэта праўда.
— Во-во. У лячэбні ляжала два тыдні з ператому, нябось?.. Заездзіў ты яе, гаротную, байдута, не шкадуеш. Гэта ж усю гаспадарку на жаночыя плечы ўзваліў. А сам толькі й ведаеш трактар: паснедаў — і патрубіў у поле. З дня ў дзень. І срака твая ўся сплюшчаная, са спіной ураўнялася. Карчом сядзіш увесь дзянёчак на трактары. Паглянь-ка, ты ўжо ходзіш, як Бэрка даўжаньскі. Той, што рыззё збіраў, помніш? Рызманшчык. Ён акурат
такі ж самы сядура быў. Акурат. З воза памачыцца не злазіў. Ха-ха-ха!.. Можа, ты не Браніслававіч, а які Бэркавіч?
— Цётка Матруна, вы так не жартуйце са мной. Сянні, калі ў цверазе, магу і дараваць абразу, а ўжо заўтра...
— Калі замочыш свае цурлы, акасееш?.. Гэдак хочаш сказаць?
— Іменна! І будуць вам, цётачка, і Бэрка-шмэрка, і Ванька-ўстанька.
— Ну-ну, пужака... У мяне, калі што, уціхамір ёсць — чапельнік.
— Не мне вам гаварыць: Алёна мая лечыцца не ад ператому — радыяцыі нахапалася. Цяпер у нас адна хвароба. У мяне самога ўчора апоўначы кроў з носа ішла... Дай-ка, увесь дзень у пылоце таўчыся!
— Я ж, во, якраз пра тое і талдычу. А чаму ў пылоце?!. А таму, што дзіркі лянуешся ў кабіне заканапаціць. Дзе ж табе гэтым займацца, калі жонка — майстрыха на ўсе рукі, народны ўмелец. Ты папрасі яе — і заканапаціць, дальбо!