Уладзімір Несцяровіч
“Непрыручанае рэха”
Мінск: “Галіяфы”
Пра кнігу:
У аповесці “Непрыручанае рэха” аўтар, адчуваецца, надае больш увагі свайму стаўленню да падзей, што адбываюцца вакол яго, чым самім падзеям: яны тут нібы нешта другаснае, толькі дапаўненне абставінаў.
Чытаючы кнігу, мы сапраўды мусім пераканацца, што сам аўтар у ёй — не проста галоўны персанаж, ад імя якога ідзе гаворка ды з якім пастаянна адбываюцца нейкія прыгоды (і не толькі на паляванні!). З такой нагоды нам застаецца адно: пазайздросціць яму за тое. Але не будзем паддавацца свайму першапачатковаму ўражанню ад прачытанага. Аўтар далёка не летуценнік. Ён, заўважым, — праблематык, бо сваёй кнігай заклікае чалавека не быць сляпым спажыўцом прыроды.
Чытаючы кнігу, мы сапраўды мусім пераканацца, што сам аўтар у ёй — не проста галоўны персанаж, ад імя якога ідзе гаворка ды з якім пастаянна адбываюцца нейкія прыгоды (і не толькі на паляванні!). З такой нагоды нам застаецца адно: пазайздросціць яму за тое. Але не будзем паддавацца свайму першапачатковаму ўражанню ад прачытанага. Аўтар далёка не летуценнік. Ён, заўважым, — праблематык, бо сваёй кнігай заклікае чалавека не быць сляпым спажыўцом прыроды.
Пра аўтара:
Уладзімір Несцяровіч — мастак, выкладчык, паэт. Ягоныя вершы — адкрыты дыялог з прыродай, шчыры аповед пра ўбачанае, аднойчы перажытае. Як чалавек творчай прафесіі ён заўсёды ў пошуку: тэматыка яго твораў даволі шырокая і разнастайная. У іх знаходзяць сваё адлюстраванне аўтабіяграфічныя эпізоды, згадкі пра незабыўныя сустрэчы з сябрамі і знаёмымі, гістарычная памяць народа пра мінулае Беларусі і многае іншае.
Паляўнічая сцежка
Бясснежны, але незвычайна прыгожы снежаньскі дзень кліча на паляванне моўчкі, настойліва. І вось ужо цвёрда натаптаная ўлетку зборшчыкамі ягад, грыбнікамі, зверам і паляўнічымі сцежка вядзе нас у сваю загадкавую далячынь: чым далей — тым цікавей.
Паляўнічая сцежка. Колькі ходжана-пераходжана, колькі бачана-перабачана! Але з кожным разам ты іншая, яшчэ больш загадкавая. Ты новая, як новы кожны дзень на Зямлі.
Мой старэйшы сябар, паплечнік па паляўнічых справах, сын Васіля Фёдар, з якім я сёння выйшаў на паляванне, — заўзяты аматар ляснога падарожжа са стрэльбай. Такіх у акрузе шмат. Але ён адзін з нямногіх, хто здольны ўбачыць непрыкметнае і расказаць пра гэта так, што яно ўрэжыцца ў памяць на ўсё жыццё. Ён умее вярнуць вам згублены настрой і прымусіць смяяцца заразліва і бесклапотна аж да слёз.
Аднойчы вось што было: пасвіўся на лужку ля суседняй вёскі статак. А тут знекуль з’явіўся Фёдар і пытаецца ў бабулі-пастушкі, паказваючы на адну з каровак:
— А гэта чыя?
— Сямёнава, — адказвае тая.
— Ага, я і бачу, да Каці Сямёнавай падобная: вочы вялікія і слёзы на вачах.
Сказаў так і пайшоў сваёй дарогай. А ў бабулі яшчэ доўга пасля таго ўедлівага смеху дробненька калаціліся плечы.
Фёдар — выдатны следапыт, майстар умела арыентавацца на мясцовасці. Ён можа трымаць пад кантролем сітуацыю ў любой кампаніі. Як шкада, што лёс разлучыў нас вельмі рана, а таму неапраўдана...
Федзя ўзяўся за паляўнічую стрэльбу тады, калі яна для хлапчука была яшчэ непамерна вялікай і цяжкай, калі ўказальны палец правай рукі толькі ледзь даставаў да курка. А на звярыную сцежку стаў яшчэ раней.
У першыя гады пасля той Вялікай вайны, што пранеслася па нашай зямлі, вяскоўцы ледзь выжывалі. Хатняй гаспадаркі ў сям’і яго бацькоў, як і ў іншых на вёсцы, не было аніякай. Да дзедаўскай, з саламяным дахам, хаціны даваеннай работы далучаліся толькі пахілы хляўчук ды яшчэ са дзве надворныя прыбудоўкі на манер куратніка — на той час пустыя. А яшчэ — сабачая будка, таксама без гаспадара. Жылі, як прыходзілася, не бачачы хлеба. Крыху дапамагала паляванне. Але пакуль бацькава стрэльба для Федзі была не па плячы, яе замянялі драцяныя петлі. Праблема набыцця таго дроту вырашылася аднойчы неяк сама сабой.
Непадалёк ад сяла не так даўно грымеў бой з нейкай недабітай нямецкай часцю. З таго часу вось тут, пад гарой у бярэзніку, засталіся рэшткі разбітага грузавіка. Сярод іржавага пакурожанага металу валяўся ладны маток дроту — усё, што засталося ад згарэлай колавай шыны. Прынёс яго на двор старэйшы Фёдараў брат Іван, калі хадзіў у лясок нарэзаць бярозавых галінак для мятлы.
— Акурат тое, што трэба, — ацаніў ён, спрабуючы на трываласць канчур перапаленага дроту. — Цяпер і ты, Федзька, будзеш паляўнічым. Табе толькі крыху падвучыцца, — пяшчотна паляпаў ён малодшага па плечуку.
З дроту неадкладна зрабілі дзесятак петляў, а надвячоркам падаліся за рэчку расстаўляць іх там, у лазняку, кару якога вельмі падабаюць зайцы. Мяркуючы паводле сціжмы натаптаных сцяжынак у гушчыні зарэчных хмызнякоў, іх тут вадзілася вялікае мноства.
Белячок, чыя лежня была з краю хмызняку, падхапіўся так нечакана і рэзка, што нават спалохаў дзяцей. Сам звярок, відаць, перапалохаўся яшчэ мацней: з нечаканасці, пазбаўлены хоць якой арыенціроўкі на мясцовасці, рвануў абы-куды, але адразу ж заблытаўся ў густых, накрыж пераплеценых галінах, нібы ў драцянай сетцы. Хоць голымі рукамі яго бяры ў гэты час. Хлопцы ад здзіўлення знерухомелі і, разявіўшы раты, толькі
моўчкі глядзелі, як заяц у роспачы б’ецца, нібы ў агоніі, слепа шукаючы выйсце з своеасаблівай пасткі, і ніяк не знаходзіць яго. Нарэшце, разблытаўся. Вызвалены, ён паказаў дзецям ужо поўны свой спрыт. У гэты час касы зрабіўся нашмат даўжэйшым, нейкім цыбатым і шустрым, наогул ледзь падобным да таго зняволенага лазовай клеткай.
Петлі ставілі скрозь на зайчыных сцежках, шчодра пасыпаных блякла-шэрымі шарыкамі памёту звяркоў, прымацоўваючы да бліжэйшага дрэва ці да нізкай галіны.
— Я заўтра, сам ведаеш, іду з дому раней цябе, вярнуся позна, дык ты паляваць пойдзеш адзін, — сказаў Іван малодшаму брату, прыкручваючы апошнюю пятлю да крывой асінавай раскірэкі. — Калі пашанцуе, пачастуеш нас зайчацінкай.
Вось як атрымоўвалася ў Фёдара: у школу хадзіў, а заадно паляваннем займаўся. Тады яно не ўяўляла сабою хобі, якім у наш час захапляюцца многія дзеля рамантыкі, а было сродкам выжывання. Але пакінем разважанні…
...Раптам Фёдар нібы спатыкнуўся. Яго іжаўская бескуркоўка, якая датуль цялепалася на рамяні цераз плячо, павісла на левай руцэ, далонь правай вокамгненна ўрасла ў шыйку прыклада. А вочы смешна закруціліся, нібы ў таго афрыканскага варана.
Салавей, які толькі што падняў зайца зусім побач у кустах, заліваўся шчырым брэхам ужо недзе на Ператоках. Заўважыць звярка адразу мы не змаглі, бо той пераскочыў прагаліну недзе за паваротам.
Сабаку чуваць было ўжо недзе ў Міжгор’і. Не ўпэўнены, што паспею, я ўсё-ткі пусціўся бегчы, спрабуючы пераняць яго. І паспеў бы, каб не спазніўся. Вялікі русак перакуліўся цераз дарогу крокаў за сотню і неўзабаве знік за шчыльнай сцяной дрэў. Цяпер бяжы — не бяжы, ужо не дагоніш. Спыніўся, каб перавесці дух, зняў шапку і заўважыў, што з яе, нібы з чыгунка са свежай бульбачкай, курыць лёгкая пара. Але ж гэта мае калорыі! Тут я жартам зрабіў для сябе маленькае адкрыццё, што паляванне для чалавека, акрамя ўсіх, ужо вядомых яму сродкаў, яшчэ і выдатны сродак для пахудзення. Падумаў так і ўсміхнуўся невядома каму. Але ўсмешка растаяла тут жа ў паветры, як і сама пара з маёй шапкі.
У тым самым месцы на дарозе, дзе толькі што быў заяц, неўзабаве з’явіўся і Салавей, які дагэтуль упэўнена ішоў па следзе. Стары і хітры русак, відаць, не асмеліўся рабіць скідку непадалёк ад лежні, каб не здаваць сябе ў кіпцюры небяспекі, даў волю сваім лапам у транзіце. А зараз, ужо дастаткова адбегшыся, хутчэй за ўсё, ён ажыццявіць сваю задуму: паспрабуе ўвесці сабаку ў зман. Пакуль Салавей разблытваў першую зайцаву двойку, той паспеў выкінуць яшчэ некалькі падобных нумароў, а потым пашыбаваў ужо другім бокам
лесу – далей ад гэтага небяспечнага месца.
Нарэшце, пасля доўгай паўзы, наваколле зноў напоўнілася гучным гонам Салаўя, але не на доўга, толькі да наступнага сколу. І так некалькі разоў. Паводле накірунку гону я зразумеў, што заяц вяртаецца на сваю старую лежню. А як жа, абавязкова вернецца, бо ён ніколі не грэбуе сваімі звычкамі. А ты, паляўнічы, не будзь прасцяком, матай на вус ды ногі ў рукі, каб не прашляпіць свой вушасты трафей. Так яно і атрымалася.
Раскаціста прагучаў стрэл. Потым яму дзіка адгукалася рэха — доўгае і гулкае.
Усё-ткі натрапіў заяц на Фёдара, а той не спудлаваў.
Неўзабаве Салавей круціўся вакол удачлівага паляўнічага, спружыніста падскокваў, спрабуючы скубануць зайца, якога Фёдар трымаў высока, на ўсю паднятую руку. Ён асцерагаўся, каб той незнарок не надта папсаваў трафей. А потым адрэзаў пярэднія зайцавы лапы і кінуў па чарзе. Злоўленыя на ляту, яны ўмомант знікалі ў зубастай
бяздоннай пашчы сабакі. Ганчак сакавіта чаўкаў шырокім ротам, а потым доўга аблізваўся, задаволена віляючы хвастом у знак удзячнасці свайму гаспадару, тым самым нібы запэўніваючы, што гатовы cлужыць яму яшчэ больш шчыра, чым дагэтуль.
Бясснежны, але незвычайна прыгожы снежаньскі дзень кліча на паляванне моўчкі, настойліва. І вось ужо цвёрда натаптаная ўлетку зборшчыкамі ягад, грыбнікамі, зверам і паляўнічымі сцежка вядзе нас у сваю загадкавую далячынь: чым далей — тым цікавей.
Паляўнічая сцежка. Колькі ходжана-пераходжана, колькі бачана-перабачана! Але з кожным разам ты іншая, яшчэ больш загадкавая. Ты новая, як новы кожны дзень на Зямлі.
Мой старэйшы сябар, паплечнік па паляўнічых справах, сын Васіля Фёдар, з якім я сёння выйшаў на паляванне, — заўзяты аматар ляснога падарожжа са стрэльбай. Такіх у акрузе шмат. Але ён адзін з нямногіх, хто здольны ўбачыць непрыкметнае і расказаць пра гэта так, што яно ўрэжыцца ў памяць на ўсё жыццё. Ён умее вярнуць вам згублены настрой і прымусіць смяяцца заразліва і бесклапотна аж да слёз.
Аднойчы вось што было: пасвіўся на лужку ля суседняй вёскі статак. А тут знекуль з’явіўся Фёдар і пытаецца ў бабулі-пастушкі, паказваючы на адну з каровак:
— А гэта чыя?
— Сямёнава, — адказвае тая.
— Ага, я і бачу, да Каці Сямёнавай падобная: вочы вялікія і слёзы на вачах.
Сказаў так і пайшоў сваёй дарогай. А ў бабулі яшчэ доўга пасля таго ўедлівага смеху дробненька калаціліся плечы.
Фёдар — выдатны следапыт, майстар умела арыентавацца на мясцовасці. Ён можа трымаць пад кантролем сітуацыю ў любой кампаніі. Як шкада, што лёс разлучыў нас вельмі рана, а таму неапраўдана...
Федзя ўзяўся за паляўнічую стрэльбу тады, калі яна для хлапчука была яшчэ непамерна вялікай і цяжкай, калі ўказальны палец правай рукі толькі ледзь даставаў да курка. А на звярыную сцежку стаў яшчэ раней.
У першыя гады пасля той Вялікай вайны, што пранеслася па нашай зямлі, вяскоўцы ледзь выжывалі. Хатняй гаспадаркі ў сям’і яго бацькоў, як і ў іншых на вёсцы, не было аніякай. Да дзедаўскай, з саламяным дахам, хаціны даваеннай работы далучаліся толькі пахілы хляўчук ды яшчэ са дзве надворныя прыбудоўкі на манер куратніка — на той час пустыя. А яшчэ — сабачая будка, таксама без гаспадара. Жылі, як прыходзілася, не бачачы хлеба. Крыху дапамагала паляванне. Але пакуль бацькава стрэльба для Федзі была не па плячы, яе замянялі драцяныя петлі. Праблема набыцця таго дроту вырашылася аднойчы неяк сама сабой.
Непадалёк ад сяла не так даўно грымеў бой з нейкай недабітай нямецкай часцю. З таго часу вось тут, пад гарой у бярэзніку, засталіся рэшткі разбітага грузавіка. Сярод іржавага пакурожанага металу валяўся ладны маток дроту — усё, што засталося ад згарэлай колавай шыны. Прынёс яго на двор старэйшы Фёдараў брат Іван, калі хадзіў у лясок нарэзаць бярозавых галінак для мятлы.
— Акурат тое, што трэба, — ацаніў ён, спрабуючы на трываласць канчур перапаленага дроту. — Цяпер і ты, Федзька, будзеш паляўнічым. Табе толькі крыху падвучыцца, — пяшчотна паляпаў ён малодшага па плечуку.
З дроту неадкладна зрабілі дзесятак петляў, а надвячоркам падаліся за рэчку расстаўляць іх там, у лазняку, кару якога вельмі падабаюць зайцы. Мяркуючы паводле сціжмы натаптаных сцяжынак у гушчыні зарэчных хмызнякоў, іх тут вадзілася вялікае мноства.
Белячок, чыя лежня была з краю хмызняку, падхапіўся так нечакана і рэзка, што нават спалохаў дзяцей. Сам звярок, відаць, перапалохаўся яшчэ мацней: з нечаканасці, пазбаўлены хоць якой арыенціроўкі на мясцовасці, рвануў абы-куды, але адразу ж заблытаўся ў густых, накрыж пераплеценых галінах, нібы ў драцянай сетцы. Хоць голымі рукамі яго бяры ў гэты час. Хлопцы ад здзіўлення знерухомелі і, разявіўшы раты, толькі
моўчкі глядзелі, як заяц у роспачы б’ецца, нібы ў агоніі, слепа шукаючы выйсце з своеасаблівай пасткі, і ніяк не знаходзіць яго. Нарэшце, разблытаўся. Вызвалены, ён паказаў дзецям ужо поўны свой спрыт. У гэты час касы зрабіўся нашмат даўжэйшым, нейкім цыбатым і шустрым, наогул ледзь падобным да таго зняволенага лазовай клеткай.
Петлі ставілі скрозь на зайчыных сцежках, шчодра пасыпаных блякла-шэрымі шарыкамі памёту звяркоў, прымацоўваючы да бліжэйшага дрэва ці да нізкай галіны.
— Я заўтра, сам ведаеш, іду з дому раней цябе, вярнуся позна, дык ты паляваць пойдзеш адзін, — сказаў Іван малодшаму брату, прыкручваючы апошнюю пятлю да крывой асінавай раскірэкі. — Калі пашанцуе, пачастуеш нас зайчацінкай.
Вось як атрымоўвалася ў Фёдара: у школу хадзіў, а заадно паляваннем займаўся. Тады яно не ўяўляла сабою хобі, якім у наш час захапляюцца многія дзеля рамантыкі, а было сродкам выжывання. Але пакінем разважанні…
...Раптам Фёдар нібы спатыкнуўся. Яго іжаўская бескуркоўка, якая датуль цялепалася на рамяні цераз плячо, павісла на левай руцэ, далонь правай вокамгненна ўрасла ў шыйку прыклада. А вочы смешна закруціліся, нібы ў таго афрыканскага варана.
Салавей, які толькі што падняў зайца зусім побач у кустах, заліваўся шчырым брэхам ужо недзе на Ператоках. Заўважыць звярка адразу мы не змаглі, бо той пераскочыў прагаліну недзе за паваротам.
Сабаку чуваць было ўжо недзе ў Міжгор’і. Не ўпэўнены, што паспею, я ўсё-ткі пусціўся бегчы, спрабуючы пераняць яго. І паспеў бы, каб не спазніўся. Вялікі русак перакуліўся цераз дарогу крокаў за сотню і неўзабаве знік за шчыльнай сцяной дрэў. Цяпер бяжы — не бяжы, ужо не дагоніш. Спыніўся, каб перавесці дух, зняў шапку і заўважыў, што з яе, нібы з чыгунка са свежай бульбачкай, курыць лёгкая пара. Але ж гэта мае калорыі! Тут я жартам зрабіў для сябе маленькае адкрыццё, што паляванне для чалавека, акрамя ўсіх, ужо вядомых яму сродкаў, яшчэ і выдатны сродак для пахудзення. Падумаў так і ўсміхнуўся невядома каму. Але ўсмешка растаяла тут жа ў паветры, як і сама пара з маёй шапкі.
У тым самым месцы на дарозе, дзе толькі што быў заяц, неўзабаве з’явіўся і Салавей, які дагэтуль упэўнена ішоў па следзе. Стары і хітры русак, відаць, не асмеліўся рабіць скідку непадалёк ад лежні, каб не здаваць сябе ў кіпцюры небяспекі, даў волю сваім лапам у транзіце. А зараз, ужо дастаткова адбегшыся, хутчэй за ўсё, ён ажыццявіць сваю задуму: паспрабуе ўвесці сабаку ў зман. Пакуль Салавей разблытваў першую зайцаву двойку, той паспеў выкінуць яшчэ некалькі падобных нумароў, а потым пашыбаваў ужо другім бокам
лесу – далей ад гэтага небяспечнага месца.
Нарэшце, пасля доўгай паўзы, наваколле зноў напоўнілася гучным гонам Салаўя, але не на доўга, толькі да наступнага сколу. І так некалькі разоў. Паводле накірунку гону я зразумеў, што заяц вяртаецца на сваю старую лежню. А як жа, абавязкова вернецца, бо ён ніколі не грэбуе сваімі звычкамі. А ты, паляўнічы, не будзь прасцяком, матай на вус ды ногі ў рукі, каб не прашляпіць свой вушасты трафей. Так яно і атрымалася.
Раскаціста прагучаў стрэл. Потым яму дзіка адгукалася рэха — доўгае і гулкае.
Усё-ткі натрапіў заяц на Фёдара, а той не спудлаваў.
Неўзабаве Салавей круціўся вакол удачлівага паляўнічага, спружыніста падскокваў, спрабуючы скубануць зайца, якога Фёдар трымаў высока, на ўсю паднятую руку. Ён асцерагаўся, каб той незнарок не надта папсаваў трафей. А потым адрэзаў пярэднія зайцавы лапы і кінуў па чарзе. Злоўленыя на ляту, яны ўмомант знікалі ў зубастай
бяздоннай пашчы сабакі. Ганчак сакавіта чаўкаў шырокім ротам, а потым доўга аблізваўся, задаволена віляючы хвастом у знак удзячнасці свайму гаспадару, тым самым нібы запэўніваючы, што гатовы cлужыць яму яшчэ больш шчыра, чым дагэтуль.
